Όταν ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζ. Ντ. Βανς, καταγγέλλει την Ευρώπη για την αποτυχία της να προστατεύσει την ελευθερία του λόγου, η εύκολη αντίδραση είναι να τον χαρακτηρίσει υπο hypocrite.
Η κυβέρνηση στην οποία ανήκει, όπως παρατηρεί ο Economist, δεν διστάζει να καταπνίξει τις αντιρρήσεις: απολύει φοιτητές λόγω των πολιτικών τους απόψεων, πιέζει τα μέσα ενημέρωσης που την επικρίνουν και τρομοκρατεί τα πανεπιστήμια. Ωστόσο, η υποκρισία του δεν αναιρεί την αλήθεια της παρατήρησής του, καθώς η Ευρώπη αντιμετωπίζει πράγματι προβλήματα με την ελευθερία της έκφρασης.
Σύμφωνα με το βρετανικό περιοδικό, τα προβλήματα αυτά δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα. Η Ουγγαρία είναι η χειρότερη περίπτωση εντός της Ε.Ε., όπου η κυβέρνηση έχει υπονομεύσει ή εξαγοράσει τα περισσότερα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Παράδοξα, το φιλο-Τραμπ κυβερνών κόμμα της Ουγγαρίας αποκτά ενίοτε ασυλία από την κριτική του Βανς.
Η κατάσταση στη Γερμανία
Στη Γερμανία η απαγόρευση άρνησης του Ολοκαυτώματος έχει ιστορική δικαιολόγηση. Ωστόσο, ο νόμος κατά της προσβολής πολιτικών προσώπων γίνεται όλο και πιο γελοίος. Πρώην αντικαγκελάριος έχει καταθέσει εκατοντάδες μηνύσεις εναντίον πολιτών, συμπεριλαμβανομένων ατόμων που τον αποκάλεσαν ανόητο.
Πρόσφατα, αρχισυντάκτης δεξιάς εφημερίδας καταδικάστηκε σε χρηματικό πρόστιμο και επτά μήνες φυλάκισης με αναστολή για τη δημοσίευση meme όπου η υπουργός Εσωτερικών κρατούσε πλακάτ με την φράση: «Μισώ την ελευθερία της άποψης».
Ο Economist τονίζει πως όλα τα ευρωπαϊκά κράτη θεωρητικά εγγυώνται την ελευθερία της έκφρασης, αλλά στην πράξη οι περισσότεροι αναζητούν τρόπους να περιορίσουν ό,τι θεωρούν επιβλαβές. Συχνά, αυτό υπερβαίνει τα όρια που έστω και οι κλασικοί φιλελεύθεροι θα αποδέχονταν, όπως η παιδική πορνογραφία ή η υποκίνηση βίας.
Στην Ευρώπη, η ελευθερία του λόγου απειλείται ακόμα και όταν προσβάλλει ή θεωρείται ψευδής από κάποιον δημόσιο αξιωματούχο. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, είναι έγκλημα να προσβάλεις τον βασιλιά, ενώ στη Γερμανία, σχεδόν οποιονδήποτε.
Οι νόμοι περί βλασφημίας
Οι νόμοι περί βλασφημίας παραμένουν ενεργοί σε πάνω από δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες. Ολόκληρη η ήπειρος ποινικοποιεί τη «ρητορική μίσους», μια έννοια που διαρκώς επεκτείνεται.
Στη Φινλανδία, η προσβολή μιας θρησκείας είναι ποινικό αδίκημα, ενώ η αναφορά σε χωρίο της Αγίας Γραφής μπορεί να οδηγήσει σε κατηγορίες, όπως συνέβη με βουλευτή που ανάρτησε σχετικά με την ομοφυλοφιλία.
30 συλλήψεις ημερησίως στη Βρετανία
Ιδιαιτέρως ανησυχητική είναι η στάση των αρχών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η αστυνομία μπορεί να συλλάβει κάποιον για διαδικτυακή «βαριά προσβλητική» συμπεριφορά.
Ως αποτέλεσμα, δαπανούν χιλιάδες ώρες ελέγχοντας διαδικτυακές αναρτήσεις και προχωρούν σε περίπου 30 συλλήψεις την ημέρα. Μεταξύ των συλληφθέντων είναι άτομο που εξέφρασε ρατσιστικές απόψεις στο Facebook και ζευγάρι που αμφισβήτησε τις ενέργειες ενός σχολείου.
Απογοητευτικά αποτελέσματα
Ο στόχος των νόμων για τη ρητορική μίσους είναι η κοινωνική συνοχή. Ωστόσο, όπως παρατηρεί το περιοδικό, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να αποδεικνύουν την επίτευξή του. Η καταστολή εντείνει τις κοινωνικές εντάσεις και ενισχύει τους λαϊκιστές, οι οποίοι εκμεταλλεύονται το αίσθημα ότι «δεν μπορείς να πεις αυτό που σκέφτεσαι». Πλέον, πάνω από το 40% των κατοίκων της Βρετανίας και της Γερμανίας μοιράζονται αυτή την άποψη.
Η καχυποψία κλιμακώνεται όταν οι ρυθμιστικές αρχές δείχνουν πολιτική μεροληψία. Στη Γαλλία, ένα συντηρητικό κανάλι τιμωρήθηκε με πρόστιμο 100.000 ευρώ για τον χαρακτηρισμό της άμβλωσης ως «πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως», άποψη που είναι κοινά αποδεκτή στους υποστηρικτές της ζωής.
Οι νέοι νόμοι για διαδικτυακή ασφάλεια, που επιβάλλουν ποινές σε πλατφόρμες για παράνομο περιεχόμενο, οδηγούν πολλές σε διαγραφή και αμφιλεγόμενου, όχι αναγκαστικά παράνομου, υλικού.
Αδιέξοδο
Ο Economist αναφέρει ότι η κατάσταση πιθανόν να χειροτερέψει. Οι αόριστοι νόμοι που δίνουν υπερβολικές εξουσίες στους αξιωματούχους αποτελούν «πρόσκληση για κατάχρηση». Στη Βρετανία, το «κυνήγι» δεν προήλθε από ανώτερες εντολές, αλλά από την επιθυμία της αστυνομίας να αξιοποιήσει τη νέα εξουσία. Επιπλέον, όπως σημειώνει το περιοδικό, είναι ευκολότερο να «συλλάβεις» έναν Instagrammer από έναν κλέφτη – η πληροφορία απέχει μόνο μια αναζήτηση.
Επιλεκτική προστασία
Όταν οι νόμοι περιορίζουν την προσβολή, δημιουργούν κίνητρα στους πολίτες να προσβάλλονται σκόπιμα, ώστε να εκδικηθούν ή να φιμώσουν άλλους. Όταν κάποιες ομάδες έχουν ιδιαίτερη προστασία και άλλες όχι, οι τελευταίες απαιτούν επίσης «ασυλία».
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια «αύξουσα ιεροποίηση» του δημόσιου λόγου, με περισσότερα θέματα να γίνονται ταμπού. Η δημόσια συζήτηση στενεύει. Πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί ένας σοβαρός διάλογος για τη μετανάστευση, ρωτάει ο Economist, αν μια πλευρά φοβάται τις συνέπειες της άποψής της;
Καθώς αυτά τα ζητήματα προβάλλονται από τη δεξιά, πολλοί φιλελεύθεροι διστάζουν να υπερασπιστούν την ελευθερία του λόγου. Εντούτοις, όπως σημειώνει το περιοδικό, αυτό είναι λανθασμένο. Διότι οι νόμοι που φιμώσουν τη μία πλευρά μπορούν να στραφούν και κατά της άλλης – όπως αποδείχθηκε με τις αυστηρές απαγορεύσεις στις διαδηλώσεις υπέρ της Γάζας στη Γερμανία. Επίσης, η πίστη στην ελευθερία του λόγου περιλαμβάνει και την υπεράσπιση του λόγου που απορρίπτουμε.
Οφέλη για αυταρχικά καθεστώτα
Αν οι δημοκρατίες δεν υπερασπιστούν την ελευθερία του λόγου, χάνουν την αξιοπιστία τους για χάρη αυταρχικών καθεστώτων, όπως η Κίνα και η Ρωσία, που διεξάγουν παγκόσμιο πόλεμο επιρροής. «Οι Ευρωπαίοι έχουν το δικαίωμα να λένε ό,τι θέλουν για τον Βανς», καταλήγει ο Economist, «αλλά δεν θα πρέπει να αγνοήσουν την προειδοποίησή του. Όταν οι κυβερνήσεις αποκτούν υπερβολικές εξουσίες επί του λόγου, θα τις χρησιμοποιήσουν αργά ή γρήγορα».
