Η Ανάσταση του Κυρίου είναι «Η γιορτή των γιορτών» για τη Χριστιανοσύνη. Ο όρος «Πάσχα» προέρχεται από τα Εβραϊκά και σημαίνει «διάβαση». Αυτή η γιορτή θυμίζει την Εξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο, τη θαυματουργική διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας από τον Μωυσή και τη σωτηρία τους από τη δουλεία του Φαραώ. Για τους Χριστιανούς, συμβολίζει την απελευθέρωση από την αμαρτία και τη μετάβαση από το θάνατο στη ζωή.
Ο Χριστός προσφέρθηκε θυσία την ημέρα του εβραϊκού Πάσχα, που εκείνη τη χρονιά συνέπεσε με το Σάββατο, και αναστήθηκε «τη μία των σαββάτων», δηλαδή την Κυριακή, που ονομάστηκε έτσι λόγω της Ανάστασής Του.
Σύμφωνα με το sansimera.gr, στις εκκλησίες, από τις 11 το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, πραγματοποιείται η ακολουθία της παννυχίδας, ο όρθρος και η λειτουργία του Πάσχα. Τα πρώτα λεπτά της Κυριακής του Πάσχα, μόλις ο ιερέας αναφωνήσει το «Χριστός Ανέστη!», ο χώρος γεμίζει ήχους από βεγγαλικά και κροτίδες, ενώ κάποιοι συνηθίζουν να κάνουν και πυροβολισμούς στον αέρα («μπαλωθιές»). Νωρίτερα, οι πιστοί ανάβουν τις λαμπάδες τους με το Άγιο Φως στην πρόσκληση του ιερέα «Δεύτε λάβετε φως». Αυτές οι δύο εκκλησιαστικές εκδηλώσεις συνθέτoυν την «Τελετή της Αναστάσεως», στην οποία διαβάζεται μια περικοπή από το Ευαγγέλιο του Μάρκου (16:1-8) που αναφέρεται στην Ανάσταση του Κυρίου.
Το απόγευμα της Κυριακής πραγματοποιείται ο «Εσπερινός της Αγάπης» ή Δεύτερη Ανάσταση (σε πολλές εκκλησίες τελείται το πρωί). Ονομάζεται έτσι γιατί οι Χριστιανοί παλαιότερα αντάλλασσαν το Φιλί της Αγάπης. Διαβάζεται αποσπασμα από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη (20:19-25), που περιγράφει την εμφάνιση του Χριστού στους μαθητές Του μετά την Ανάσταση. Ο Θωμάς, που δεν ήταν παρών, ζητά αποδείξεις για το γεγονός αυτό. Το Ευαγγέλιο αυτό διαβάζεται συνήθως σε πολλές ξένες γλώσσες- η Μητρόπολη Αθηνών είναι μία από αυτές.
Έθιμα
Οι ήχοι (βεγγαλικά, κροτίδες, μπαλωθιές) και το φώς είναι τα δύο βασικά στοιχεία της Ανάστασης, σύμφωνα με τους λαογράφους. Ο ήχος σχετίζεται με την πεποίθηση ότι οι θόρυβοι απομακρύνουν βλαβερά και δαιμονικά πνεύματα, ενώ το φως της Ανάστασης συμβολίζει τη δύναμη που εμποδίζει τα κακά και συνάμα φέρνει γονιμότητα.
Μετά τη Λειτουργία, οι πιστοί επιστρέφουν στο σπίτι τους με το Άγιο Φως, και κάνουν το σταυρό στην πάνω πλευρά της πόρτας τους με τον καπνό του κεριού. Στη συνέχεια, ανάβουν το καντήλι στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να είναι αναμμένο καθόλη τη διάρκεια του χρόνου, ώστε να το ανανεώσουν την επόμενη Ανάσταση. Σε παλαιότερες εποχές (ή και σήμερα σε κάποιες περιοχές) ασκούσαν πρακτικές για να μεταδώσουν γονιμότητα στα στειρωμένα ζώα και στα άκαρπα δέντρα με το νέο φως.
Στο παραδοσιακό πασχαλινό τραπέζι κυριαρχούν η μαγειρίτσα, το ψητό αρνί, τα κόκκινα αυγά και το λαμπρόψωμο ή λαμπροκουλούρα. Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών συμβολίζει την αναγέννηση. Όπως το τσόφλι σπάει και απελευθερώνεται μία νέα ζωή, έτσι για τους χριστιανούς συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού.
Ιδιαίτερα γνωστό είναι το Ρουμελιώτικο Πάσχα στη Λιβαδειά, όπως και το Πάσχα της Τρίπολης, ενώ κάθε περιοχή με έντονη κτηνοτροφική παράδοση γιορτάζει με το δικό της μοναδικό τρόπο την Πασχαλινή ημέρα. Αυτή η παράδοση ανάγεται στο εβραϊκό Πάσχα, όπου οι πιστοί θυσίαζαν ένα αρνί και το κατανάλωναν. Το ψήσιμο ή το σούβλισμα του αρνιού είναι διαδεδομένο σε όλο τον βαλκανικό χριστιανικό κόσμο.
Την Κυριακή του Πάσχα, η Λιβαδειά γεμίζει καπνούς από τη «τσίκνα», που επεκτείνεται και πέρα από την πόλη. Οι κάτοικοι μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και, πριν ξημερώσει, μεριμνούν για την προετοιμασία. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης. Με υπομονή, προσθέτοντας λίγο νερό και ανακατεύοντας τα καυσόξυλα, η φωτιά προετοιμάζεται και τα αρνιά μπαίνουν στη σούβλα. Το ψήσιμο και το γλέντι διαρκούν μέχρι αργά το απόγευμα με συνοδεία τοπικής μουσικής και άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο» στην περιοχή της Κρύας διατίθεται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και στους παρευρισκόμενους, με συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων.
Στην Υπάτη Φθιώτιδας, οι πασχαλινές εκδηλώσεις επικεντρώνονται στο προαύλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, όπου ντόπιοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται για να χορέψουν παραδοσιακούς χορούς. Μετά την Αγάπη την Κυριακή του Πάσχα, ξεκινούν οι εκδηλώσεις με έθιμα ετών, και ο ιερέας του Αγίου Νικολάου σέρνει τον αναστάσιμο χορό, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Κάθε χρόνο, το πλήθος της Υπάτης και των γύρω περιοχών διατηρεί ζωντανό αυτό το έθιμο. Ακολουθεί γλέντι στην πλατεία με άφθονο κρασί και ντόπια ψητά.
Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας, οι άνδρες χορεύουν γύρω από την εκκλησία το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, με τους πιο ηλικιωμένους να ηγούνται της ομάδας. Ο χορός ξεκινά παραδοσιακά από τον παπά που τραγουδά το «Σαράντα δυο Τουρκόπουλα…»
Στο Λεωνίδιο Αρκαδίας, κατά την Ανάσταση, ο ουρανός γεμίζει από φωτεινά «αερόστατα», τα οποία εκτοξεύονται από τους πιστούς κάθε ενορίας. Στη Χίο, ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή και έχει προσελκύσει τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον διεθνών μέσων ενημέρωσης. Στην Καλαμάτα και τη Μεσσήνη, το απόγευμα της ημέρας του Πάσχα αναβιώνει το έθιμο του σαϊτοπόλεμου, αφιερωμένου στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Οι συμμετέχοντες, φορώντας παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, συμμετέχουν σε αυτόν τον «πόλεμο». Η νικήτρια ομάδα βραβεύεται.
Στην Κύθνο αναβιώνει το έθιμο της κούνιας. Στην κεντρική πλατεία στήνεται μία κούνια όπου εναλλάσσονται αγόρια και κορίτσια σε παραδοσιακές στολές. Σύμφωνα με το έθιμο, αν ένα αγόρι κουνήσει ένα κορίτσι ή το αντίστροφο, δεσμεύονται για γάμο. Στην Κέρκυρα, η Αναστάσιμη Ακολουθία τελείται στην Πάνω Πλατεία και περιλαμβάνει την συμμετοχή του Μητροπολίτη, των αρχών, των φιλαρμονικών και χιλιάδων κόσμου. Η εντυπωσιακή εικόνα της πλατείας γεμάτης από αναμμένα κεριά από τους πιστούς προσφέρει μία μοναδική θέα. Η Ανάσταση γιορτάζεται με τύμπανα, βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. Αμέσως μετά, οι μπάντες περιπλανώνται στην πόλη και παίζουν ευφάνταστα κομμάτια, με τον κόσμο να τους ακολουθεί τραγουδώντας. Το γλέντι κρατά μέχρι το πρωί και περιλαμβάνει τοπικά εδέσματα, όπως τσιλιχούρδα (μαγειρίτσα), κόκκινα αυγά, φογάτσες και κολομπίνες.
Το «μπουτάδο» της Νάξου
Αντίθετα με την υπόλοιπη Ελλάδα, στην Κέρκυρα το σούβλισμα του αρνιού τη Λαμπρή είναι μια παλαιότερη παράδοση που αναβιώνει τα τελευταία χρόνια. Οι κάτοικοι προτιμούν να καταναλώνουν σούπα αυγολέμονο με 2-3 κρεατικά την ημέρα του Πάσχα, αφήνοντας το οβελία για τη Δεύτερη μέρα.
Στη Νάξο, ξεχωρίζει το παραδοσιακό «μπατούδο», το κατσίκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο.
Στην Κω, ενώ οι ενήλικες ασχολούνται με τις πασχαλινές προετοιμασίες και την εκκλησία, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Χρησιμοποιούν μεγάλα κλειδιά από παλιές κλειδαριές, δένουν τα κλειδιά με μπαρούτι και δυναμιτίζουν τα κλειδιά στον τοίχο τη νύχτα της Ανάστασης. Άλλοι ετοιμάζουν λωρίδες χαρτιού με μπαρούτι και φιτίλια, οι οποίες φτιάχνονται έτσι ώστε να ανάβουν την ώρα που ο ιερέας λέει το «Χριστός Ανέστη».
Στη Μύκονο, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, οι κάτοικοι καίνε τον «Ιούδα» στην πλατεία του νησιού.
Στον Τυρό Αρκαδίας, τη νύχτα της Ανάστασης, τα παιδιά ρίχνουν στη θάλασσα πολλά κεριά, που αναπαριστούν τις χαμένες ψυχές των Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων.
Την Κυριακή του Πάσχα διοργανώνεται τσακώνικο γλέντι στην κεντρική πλατεία με πολλά φαγητά, κρασί και χορούς, καθώς και ανάγνωση του Ευαγγελίου στην τσακώνικη διάλεκτο.
Στην Αμοργό, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, όλοι μαζεύονται στα προαύλια των εκκλησιών για ομαδικά παραδοσιακά παιχνίδια.
Στην Άνδρο, τη νύχτα της Ανάστασης, οι νέοι τοποθετούν σιδερένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι και τους πυροδοτούν. Τη μέρα της Ανάστασης καταναλώνουν τον παραδοσιακό «λαμπριάτη», δηλαδή ψητό αρνί ή κατσίκι γεμιστό με λαχανικά. Στην Παλαιόπολη, στο Κόρθι και αλλού, παίζουν τα «τσούνια», παραδοσιακό παιχνίδι που μοιάζει με το μπόουλινγκ. Αντίστοιχο παιχνίδι υπάρχει και στη Σχοινούσα, γνωστό ως «μπίλιοι».
Στη Μήλο, το «κάψιμο του Ιούδα» πραγματοποιείται την Κυριακή του Πάσχα, ενώ γίνεται και το έθιμο του «μπαρουτιού» στις αυλές των εκκλησιών του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Γεωργίου. Στη Σαντορίνη, μετά την Ανάσταση, οι πιστοί επιστρέφουν στο σπίτι με κόκκινα αυγά και παραδοσιακά γεύματα όπως τα «σγαρδούμια». Τη μέρα του Πάσχα, σε χωριά του νησιού, πραγματοποιείται το λαϊκό δικαστήριο του «Οβραίου», που καταδικάζεται και καίγεται από τους κατοίκους. Στο Εμπορείο, οι κάτοικοι χτυπούν μεταλλικά αντικείμενα για να ξορκίσουν το κακό.
Στη Σίφνο, το πασχαλινό αρνί ψήνεται σε «μαστέλο» με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί, ενώ στο εορταστικό τραπέζι θα βρείτε τη σπιτική ξινομυζήθρα και την μελόπιτα, έναν τοπικό γλυκό από μέλι, μυζήθρα και αυγά. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, στην κεντρική πλατεία της Απολλωνίας διοργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου το κάψιμο του Ιούδα. Σε ορισμένα χωριά, μπορεί να συναντήσετε το παιχνίδι «τσούνια», που παίζεται σε ζευγάρια με μία ξύλινη μπάλα.
Στο Άγιο Όρος, το πρωινό της Κυριακής προσφερόμενο γεύμα περιλαμβάνει ψαρόσουπα και ψάρι, ενώ το μεσημέρι οι μοναχοί ψέλνουν την Ακολουθία της Αγάπης σε εφτά διαφορετικές γλώσσες.
Ένα ξεχασμένο έθιμο στην Ήπειρο από την εποχή του Αλή Πασά είναι «τα φωτίκια», δώρα που προσέφεραν οι ανάδοχοι στα βαφτιστήρια τους όταν έφταναν σε ηλικία 8 έως 12 ετών. «Το φωτίκι» ήταν ένα χάλκινο σκεύος, όπως ταψί ή κατσαρόλα, και πολλές φορές ήταν χαραγμένα τα αρχικά του ονόματος του παραλήπτη και η ημερομηνία του δώρου.
Το κάψιμο του Ιούδα στη μέση της λίμνης του Αγίου Νικολάου τη νύχτα της Ανάστασης είναι ένα παράδοση που προσελκύει όχι μόνο τους ντόπιους αλλά και επισκέπτες. Νέοι μαζεύουν κλαδιά και κατασκευάζουν μία πλατφόρμα με την αγχόνη, όπου το ομοίωμα του Ιούδα κρέμεται. Με τη βοήθεια βαρκάρη, η πλατφόρμα μεταφέρεται στο κέντρο της λίμνης, και η φωτιά φτάνει εκεί μέσω σχοινιών. Οι παρευρισκόμενοι με αναμμένα τα κεριά της Ανάστασης μοιράζονται το αναστάσιμο μήνυμα και ανταλλάσσουν ευχές, καθιστώντας αυτή τη διθύραμβη εκδήλωση μια επέκταση της τουριστικής περιόδου.
Στις περιοχές της δυτικής Φθιώτιδας τη νύχτα της Ανάστασης, ένας πρόεδρος της εκκλησίας χρησιμοποιεί ένα καλάμι αγιασμένο από τον αγιασμό των Φώτων και το ανάβει από το καμπαναριό για να προφυλάξει την περιοχή από χαλάζι. Το φως της Ανάστασης από το αγιασμένο καλάμι φέρει μια δύναμη προστασίας για την περιοχή που φωτίζει.
Στην Κοζάνη, το «Χριστός Ανέστη» ακούγεται στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου, το οποίο είναι το μεγαλύτερο της πόλης. Αυτή η θρησκευτική συνήθεια αντέχει διαχρονικά, παραμένοντας μελιγγίσια με συμβολικό περιεχόμενο. Μέλη κάθε οικογένειας συγκεντρώνονται σε μνήματα και με αναμμένες λαμπάδες ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη». Με συγκίνηση, κλαίνε και χαμογελούν, τσουγκρίζουν τα αυγά τους και ανταλλάσσουν ευχές, φεύγοντας αφήνουν κόκκινα αυγά στους τάφους των αγαπημένων τους που δεν βρίσκονται πια εν ζωή.
Την Κυριακή το απόγευμα, γύρω στις 6 μ.μ., σε ορισμένες πλατείες της Λίμνης Πλαστήρα γίνεται ο «διπλός χορός», ένας θρησκευτικός χορός που απαρτίζεται από δύο σειρές γυναικών στον εσωτερικό κύκλο και δύο ανδρών. Ο ιερέας του χωριού ξεκινά τον χορό και η μουσική αναφέρεται στην Ανάσταση του Ιησού. Στους χορούς, οι φύλοι συχνά αλλάζουν, με τον κέρασμα να περιλαμβάνει κρασί και κόκκινα αυγά.
Κάθε χρόνο, μετά το «Κάψιμο του Ιούδα», ο ουρανός στο χωριό Άγιος της Αιδηψού γεμίζει από φωτεινά φαναράκια, ένα έθιμο που διατηρείται εδώ και πολλά χρόνια. Κάθε γειτονιά φτιάχνει το δικό της φαναράκι, ενώ παρέες παιδιών κατασκευάζουν τα δικά τους «αερόστατα» με χρωματιστές κόλλες χαρτιού. Τα παιδιά υφαίνουν πολυάριθμα φαναράκια, με τα μεγαλύτερα να περιλαμβάνουν έως και 48 κόλλες. Στα φαναράκια αναγράφονται χαρακτηριστικά του χωριού, και ένα μεγάλης διάστασης φαναράκι είχε φτάσει κάποτε στο Γαρδίκι της Φθιώτιδας, με τους κατοίκους του χωριού να ενημερώνουν τους Αγιώτες.
Στο γραφικό χωριό Γερακιού στη Βόρεια Εύβοια, οι κάτοικοι ντυμένοι με παραδοσιακές στολές κενοδοκιμονούν τη λειτουργία της εκκλησίας, τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια και χορεύοντας στους δρόμους. Η πομπή καταλήγει στο τοπικό σχολείο, όπου στήνεται γλέντι.
