Ειδώλια ζώων από τερακότα, κάποια από τα οποία δεν έχουν αναγνωριστεί ακόμη, αποκαλύπτουν πτυχές ενός λιγότερο γνωστού πολιτισμού, γεγονός που προσδίδει σ’ αυτά αυξημένη πνευματική και πολιτιστική αξία.
Στο αρχαιολογικό μουσείο της Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη), πραγματοποιήθηκε ενδιαφέρουσα μελέτη σε 20 τέτοια ειδώλια ζώων, που ανήκουν στον πολιτισμό Καράζ και είναι φυλαγμένα εκεί.
Τα αντικείμενα που αποκαλύφθηκαν από τις πρώτες ανασκαφές στα Pulur Hoyuk, Guzelova Hoyuk και Sos Hoyuk απεικονίζουν διάφορα ζώα, όπως ταύρους, κριάρια, πρόβατα, πουλιά, καθώς και άλλα μη αναγνωρίσιμα είδη.
Η μελέτη, που εκπονήθηκε από τις Rabia Akarsu και Elif Sener, τονίζει τη πνευματική και πολιτιστική σημασία αυτών των ομοιωμάτων, που χρονολογούνται στην Ύστερη Χαλκολιθική και την πρώιμη Εποχή του Χαλκού.
Πληροφορίες από τον Καύκασο έως την Κεντρική Ανατολία
Ο πολιτισμός Καράζ, γνωστός και ως Kura – Aras, αναπτύχθηκε σε μια τεράστια περιοχή, από τα βουνά του Καυκάσου μέχρι την ανατολική Μεσόγειο και από τις ακτές της Κασπίας μέχρι τις πεδιάδες της κεντρικής Ανατολίας. Ανθούσε κατά τη διάρκεια της τέταρτης και τρίτης χιλιετίας π.Χ.
Αν και τα ανασκαφικά ευρήματα από το Pulur και την Guzelova παραμένουν λιγότερο σαφή, οι ανακαλύψεις από το Sos Hoyuk έχουν προσφέρει μεγαλύτερη στρωματογραφική καθαρότητα, επιβεβαιούμενες και από ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα, που δείχνει την αρχαιότητα των ειδωλίων.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτά τα τεχνουργήματα δεν αναδεικνύουν μόνο τον υλικό πολιτισμό των αρχαίων αυτών κοινωνιών αλλά προσφέρουν επίσης πολύτιρες πληροφορίες για την κοινωνική ζωή και τις πνευματικές τους πεποιθήσεις.
Τελετουργικά, τοτέμ ή παιδικά παιχνίδια;
“Τα ειδώλια από τερακότα ενδέχεται να χρησίμευαν ως παιδικά παιχνίδια, εκπαιδευτικά εργαλεία για ενήλικες, φυλαχτά ή αντικείμενα που σχετίζονται με την θρησκευτική λατρεία”, εξηγεί η μελέτη.
Δεδομένου ότι αυτές οι κοινότητες έζησαν προτού ανακαλυφθεί η γραφή, η ακριβής λειτουργία τους παραμένει αβέβαιη. Ωστόσο, η εύρεση των ειδωλίων γύρω από εστίες στους αρχαίους οικισμούς υποδηλώνει πιθανό τελετουργικό ή θρησκευτικό σκοπό.
Ιερή φωτιά και συμβολικά ζώα
Οι ερευνητές τονίζουν τη συμβολική σημασία της φωτιάς και των εστιών για την κοινωνία του πολιτισμού Καράζ. “Η φωτιά είχε ιερό χαρακτήρα, ενώ τα ειδώλια ζώων πιθανόν είχαν πνευματική διάσταση”, αναφέρει η μελέτη.
Τα εξημερωμένα ζώα, όπως τα κριάρια, τα πρόβατα και οι ταύροι, που ήταν ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των ανθρώπων του πολιτισμού Καράζ, φαίνεται ότι διαδραμάτιζαν κεντρικό ρόλο στο σύστημα πεποιθήσεών τους.
Τα ειδώλια που σχετίζονται με έναν πολιτισμό που εξαρτάται κυρίως από την κτηνοτροφία, υποδηλώνουν μια έντονη σύνδεση ανάμεσα στη γεωργία, την αφθονία και τις θρησκευτικές πρακτικές. Στο χώρο ενός ναού στο Pulur-Sakyol Hoyuk, για παράδειγμα, βρέθηκαν αγγεία σε μορφή πτηνών, τα οποία αναδεικνύουν έναν λιγότερο μελετημένο συμβολικό χώρο.
Πουλιά: Σύμβολα του πνεύματος
Αν και υπάρχουν περιορισμένες άμεσες ενδείξεις που συνεισφέρουν στην αποκρυπτογράφηση του συμβολικού νοήματος των πτηνών στον πολιτισμό Καράζ, η μελέτη αποκαλύπτει παραλληλίες με προηγούμενες παραδόσεις.
“Στην παλαιολιθική τέχνη της πέτρας και στους τοίχους των νεολιθικών ναών, τα μοτίβα πτηνών συχνά αναφέρονται στην ψυχή και την πνευματική αναγέννηση”, εξηγούν οι ερευνητές.
Οι ομοιότητες που παρατηρήθηκαν στα ειδώλια σε διάφορες περιοχές του πολιτισμού Καράζ δείχνουν κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις και ουσιαστική πολιτιστική αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των προϊστορικών κοινοτήτων.
Ο πολιτισμός Καράζ
Ο πολιτισμός Καράζ, που ανήκει στην πρώιμη εποχή του Χαλκού, χρονολογείται από τα τέλη της τέταρτης χιλιετίας έως την τρίτη. Πρώτα αναγνωρίστηκε το 1941 από τον Σοβιετικό αρχαιολόγο Boris Kuftin. Είναι επίσης γνωστός ως πολιτισμός Kura – Aras και εκτείνεται στην ανατολική Ανατολία, την Υπερκαυκασία, το Αζερμπαϊτζάν και το βορειοδυτικό Ιράν.
Η γεωγραφική του έκταση καλύπτει περιοχές από τα βόρεια της Μαύρης Θάλασσας, την Υπερκαυκασία, βόρεια της λίμνης Ούρμια στο Ιράν, ανατολικά μέχρι το Divrigi–Kangal και τη Μαλάτεια–Ελαζίγ στα δυτικά, και φτάνει μέχρι το Καχραμανμάρα–Αμίκ στην Τουρκία και την Παλαιστίνη στα νότια.
Σήμερα, η πολιτιστική κληρονομιά του Καράζ καλύπτει τη σύγχρονη Γεωργία, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, την ανατολική Τουρκία και τμήματα του βορειοδυτικού Ιράν.