Στις 13 Ιουνίου 2025, το Ισραήλ πραγματοποίησε σειρά αεροπορικών επιδρομών σε στρατιωτικές και πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν, εστιάζοντας στο υπόγειο συγκρότημα εμπλουτισμού ουρανίου στη Νατάνζ. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε ότι η Τεχεράνη είναι «λίγες εβδομάδες ή μήνες» μακριά από την παραγωγή πυρηνικής βόμβας.
Από την πλευρά του, το Ιράν απορρίπτει τις κατηγορίες σχετικά με στρατιωτική εξοπλιστική δραστηριότητα, χαρακτηρίζοντας τις επιθέσεις «ανεύθυνες» κατά «ειρηνικών εγκαταστάσεων». Όμως, ποια είναι η πραγματικότητα; Ήταν το Ιράν τόσο κοντά στην απόκτηση πυρηνικών όπλων ή μήπως πρόκειται για άλλη μια πράξη γεωπολιτικού θεάτρου;
Το Project AMAD και η αλήθεια για το παρελθόν
Αρχεία που διέρρευσαν το 2018 από την ισραηλινή Μοσάντ αποκάλυψαν μια ανησυχητική αλήθεια: ότι το Ιράν είχε εγκρίνει στα σχέδιά του την κατασκευή πέντε πυρηνικών όπλων τη δεκαετία του 1990 μαζί με υπόγειες δοκιμές.
Το πρόγραμμα, γνωστό ως Project AMAD, είχε επίσημη κάλυψη και προχώρησε σε προχωρημένο στάδιο μέχρι το 2003, οπότε και ανεστάλη λόγω της πτώσης του Σαντάμ Χουσεΐν και της παρουσίας αμερικανικών δυνάμεων στα σύνορα του Ιράν.
Ωστόσο, υπολογίζεται ότι τμήμα της τεχνογνωσίας και των ομάδων του AMAD μεταφέρθηκε σε νέες μορφές με πολιτική κάλυψη, όπως το SPND υπό τον Μόχσεν Φαχριζαντέχ, ο οποίος δολοφονήθηκε το 2020, πιθανότατα από το Ισραήλ.
Το πυρηνικό πρόγραμμα μετά το 2015: από την ελπίδα στη διάλυση
Το 2015, η υπογραφή της πολυμερούς συμφωνίας JCPOA περιόρισε σημαντικά το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Οι ποσότητες και η καθαρότητα του εμπλουτισμένου ουρανίου, οι εγκαταστάσεις και οι φυγοκεντρητές τέθηκαν υπό αυστηρό έλεγχο από την IAEA. Σύμφωνα με τη συμφωνία, το Ιράν μπορούσε να διατηρεί μόνο περιορισμένες ποσότητες ουρανίου 3,67% εμπλουτισμένου.
Ωστόσο, το 2018, ο Ντόναλντ Τραμπ αποσύρθηκε μονομερώς από τη συμφωνία και επέβαλε νέες κυρώσεις. Σε απάντηση, το Ιράν κλιμάκωσε σταδιακά τις παραβιάσεις του. Σήμερα, το Ιράν κατέχει περίπου 400 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου στο 60%, μόλις μία «τεχνική ανάσα» από το 90% που απαιτείται για πυρηνικά όπλα. Αυτή η ποσότητα θα μπορούσε θεωρητικά να επαρκεί για την παραγωγή εννέα βομβών, σύμφωνα με την IAEA.
Ούτε διαψεύσεις ούτε αποδείξεις
Το Ισραήλ υποστηρίζει ότι το Ιράν έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο, όπως στην παραγωγή μεταλλικού ουρανίου και το σχεδιασμό πυροδοτικών μηχανισμών. Ωστόσο, ούτε η IAEA ούτε οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν επιβεβαιώσει την ύπαρξη ενεργού προγράμματος κατασκευής όπλων.
Η διευθύντρια Εθνικής Πληροφόρησης των ΗΠΑ, Τάλσι Γκάμπαρντ, δήλωσε στο Κογκρέσο τον Μάρτιο ότι το Ιράν δεν κατασκευάζει πυρηνικό όπλο αυτή τη στιγμή, και δεν υπάρχει έγκριση από τον ανώτατο ηγέτη Χαμενεΐ για την επανεκκίνηση του στρατιωτικού προγράμματος. Ανέφερε πάντως ότι υπάρχει «διάβρωση» της παλαιότερης απαγόρευσης συζητήσεων γύρω από τα πυρηνικά όπλα στην ιρανική ελίτ.
Η IAEA, σε πρόσφατη έκθεσή της, τόνισε ότι δεν μπορεί να διαβεβαιώσει ότι το ιρανικό πρόγραμμα είναι αποκλειστικά ειρηνικό, κυρίως λόγω της άρνησης του Ιράν να συνεργαστεί πλήρως στις έρευνες σχετικά με προηγούμενες δραστηριότητες.
Προληπτικό πλήγμα ή πολιτικός αντιπερισπασμός;
Η επίθεση της 13ης Ιουνίου στόχευσε κρίσιμες εγκαταστάσεις όπως το υπόγειο συγκρότημα της Νατάνζ και ερευνητικά κέντρα στην Ισφαχάν, ενώ η Τεχεράνη ισχυρίζεται ότι ενεπλάκη και το Φορντό. Η καταστροφή της μονάδας PFEP, που εμπλούτιζε ουράνιο στο 60%, θεωρείται σημαντική, αλλά άγνωστο παραμένει αν επηρεάστηκε το απόθεμα.
Αναλυτές, όπως η Kelsey Davenport της Arms Control Association, υποστηρίζουν ότι παρά την καθυστέρηση που μπορεί να προκαλέσουν τα πλήγματα, δεν μπορούν να εξαλείψουν τη γνώση και τις υποδομές. «Το Ιράν μπορεί να ξαναχτίσει ίσως πιο γρήγορα από ότι στο παρελθόν», παρατηρεί.
Πολλοί παρατηρητές εκτιμούν ότι οι επιδιώξεις του Νετανιάχου περιλάμβαναν όχι μόνο τη διαχείριση της πυρηνικής απειλής, αλλά και την αποτροπή μιας ενδεχόμενης διπλωματικής προσέγγισης ΗΠΑ–Ιράν ενώ παράλληλα προσπαθούσε να διασώσει την κυβέρνησή του εν μέσω εσωτερικών πιέσεων.
Η πυρηνική αβεβαιότητα ως γεωπολιτικό εργαλείο
Το Ιράν διατηρεί ανοιχτές επιλογές στον πυρηνικό τομέα. Ενώ δεν φαίνεται να έχει ενεργό πρόγραμμα κατασκευής όπλων, βάσει των παρατιθέμενων πληροφοριών, έχει εξασφαλίσει διαρκή πρόσβαση σε γνώσεις και πρώτες ύλες. Το Ισραήλ, μέσα σε ένα περιβάλλον στρατηγικής αβεβαιότητας, επιλέγει την επιθετική αποτροπή, ενώ η Δύση χάνει την επιρροή που είχε κερδίσει με τη συμφωνία του 2015.
