Αυτή τη φορά ήταν προσκεκλημένοι. Στις 22 Μαΐου, πλήθος κόσμου ζητωκραυγάζει καθώς γερμανικά άρματα μάχης διέρχονται από τους δρόμους του Βίλνιους, της λιθουανικής πρωτεύουσας που είχε καταληφθεί από τη ναζιστική Γερμανία. Τα λεωφορεία της πόλης προβάλλουν μηνύματα φιλίας και συνεργασίας.
Ωστόσο, όταν η μπάντα της Bundeswehr παίζει το «Prussia’s Glory», αρκετοί Γερμανοί αξιωματούχοι νιώθουν μια αίσθηση ενόχλησης. Μόνο με την όψη των χαμογελαστών Λιθουανών ομολόγων τους καταφέρνουν να ηρεμήσουν και να απολαύσουν την τελετή.
Η 45η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, η οποία θα φτάσει τους 5.000 στρατιώτες έως το 2027, είναι η πρώτη μόνιμη ανάπτυξη γερμανικών δυνάμεων στο εξωτερικό από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό σύμβολο της 180 μοιρών στροφής της χώρας: μια Γερμανία που, μετά το 1990, επωφελήθηκε από την «ειρηνική περίοδο», προτίμησε να αφηθεί να ατονήσει ο στρατός της και επένδυσε στην οικονομική συνεργασία με τη Ρωσία, υπό την αμερικανική σκέπη.
Η απόφαση για τη Λιθουανία ελήφθη το 2023, στο πλαίσιο της Zeitenwende, της «καμπής» στην πολιτική ασφάλειας που ανακοίνωσε ο τότε καγκελάριος Όλαφ Σολτς μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η προγραμματισμένη δαπάνη των 100 δισ. ευρώ έχει ήδη κατατάξει τη Γερμανία στην τέταρτη θέση παγκοσμίως σε αμυντικό προϋπολογισμό, σύμφωνα με το SIPRI.
Στρατός και χρέος
Και τα καλύτερα –ή και χειρότερα, αναλόγως της οπτικής– έρχονται. Λόγω της πρόσφατης χαλάρωσης του «φρένου χρέους», του οικονομικού κανόνα που περιόριζε τη δράση του κράτους, η νέα κυβέρνηση σχεδιάζει αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες.
Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς είναι αποφασισμένος να μετασχηματίσει την Bundeswehr στην «ισχυρότερη συμβατική στρατιωτική δύναμη της Ευρώπης». Στην επερχόμενη σύνοδο του ΝΑΤΟ, σκοπεύει να δεσμευτεί για νέο στόχο 3,5% του ΑΕΠ σε στρατιωτικές δαπάνες, σε συνδυασμό με 1,5% για υποδομές – συνολικά, δηλαδή, 215 δισ. ευρώ ετησίως, με βάση το τρέχον ΑΕΠ.
Οι σύμμαχοι εκφράζουν ενθουσιασμό. Οι ίδιοι οι Γερμανοί, με δισταγμό και ψυχολογικό βάρος από το παρελθόν, αρχίζουν επίσης να αποδέχονται την μεταστροφή.
Η αρχική δαπάνη Σολτς «κάλυψε τα κενά», λέει ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Μπρόιερ. Ωστόσο, η νέα φάση επανεξοπλισμού στοχεύει στην αναγνώριση της Γερμανίας ως «κλειδί» του ΝΑΤΟ: αεράμυνα, αποκατάσταση αποθεμάτων πυρομαχικών, όπλα μεγάλης ακρίβειας.
Πόλεμος χωρίς γραφειοκρατία;
Η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία συμφωνεί: ο χρόνος πιέζει. Ο αρχηγός του στρατού, Άλφονς Μάις, καλεί τη γερμανική αμυντική βιομηχανία να επικεντρωθεί στην μαζική παραγωγή. Προειδοποιεί μάλιστα ότι η αναμονή για εγχώρια ή ευρωπαϊκή παραγωγή, στο όνομα της «στρατηγικής αυτονομίας», μπορεί να είναι επικίνδυνη. Σε περίπτωση καθυστερήσεων, λέει, θα πρέπει να στραφούμε σε αξιόπιστους προμηθευτές – ακόμη και εκτός Ευρώπης.
Επιπλέον, υπάρχουν ανησυχίες ότι η Γερμανία δεν αφομοιώνει τα διδάγματα του πολέμου στην Ουκρανία: τα drones, τα διαφανή πεδία μάχης και τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης. Η τεχνολογία είναι διαθέσιμη, λένε οι ειδικοί, αλλά η πολιτική δεν γνωρίζει πώς να την αξιοποιήσει. Ο Γκούντμπερτ Σερφ, επικεφαλής της startup Helsing, προτείνει την ανάπτυξη μιας βιομηχανίας βασισμένης στην αγορά, που θα καινοτομεί, θα αποτυγχάνει και θα πετυχαίνει, χρησιμοποιώντας ιδιωτικά κεφάλαια.
Για να αναβαθμιστεί όμως η Bundeswehr, πρέπει να αποδεσμευτεί από την εσωτερική της γραφειοκρατία. Ο Μερτς υπόσχεται να κάνει «ό,τι είναι αναγκαίο» για την προστασία της ειρήνης στην Ευρώπη.
Ωστόσο, όσο ευκολότερα ρέει το χρήμα, τόσο μειώνεται η πίεση για πραγματικές μεταρρυθμίσεις. Το Ελεγκτικό Συνέδριο της χώρας πρόσφατα ζήτησε ριζικές αλλαγές σε έναν στρατό που «φουσκώνει» από διοικητές. Και ο στρατηγός Μάις το λέει καθαρά: «Το να υπογράψεις μια σύμβαση είναι εύκολο. Όμως η παράδοση του υλικού στους στρατιώτες, όχι».
Αλλαγή κουλτούρας ή παροδικό φαινόμενο;
Ορισμένα ζητήματα φτάνουν στα όρια του γελοίου, σημειώνει ο Economist. Για παράδειγμα, ο στρατός επιμένει να εφοδιάζεται με άρματα που έχουν σχεδιαστεί και για… εγκύους. Ο Ματίας Βάχτερ από την Ένωση Βιομηχάνων δηλώνει: «Προτιμώ τη λύση του 80% τώρα, παρά το τέλειο σε πέντε χρόνια». Το γερμανικό αντιαεροπορικό σύστημα IRIS-T, που έχει διακριθεί στην Ουκρανία, βρίσκεται ακόμη σε δοκιμές για εσωτερική χρήση.
Στο χέρι του δημοφιλή υπουργού Άμυνας Μπόρις Πιστόριους είναι να επιταχύνει τη διαδικασία. Ένας νέος νόμος με τον εντυπωσιακό τίτλο Νόμος για την Επιτάχυνση Σχεδιασμού και Προμηθειών προσπαθεί να χαλαρώσει τους κανόνες. Ωστόσο, ίσως να μην αρκεί.
Έτοιμοι για πόλεμο;
Το σοβαρό ερώτημα παραμένει: είναι η Γερμανία έτοιμη να γίνει kriegstüchtig, «ικανή για πόλεμο»; Ο Σολτς πρόσεχε κάθε λέξη του, φοβούμενος να ξύσει τις πληγές της εποχής του Covid.
Ο Μερτς, αντίθετα, χρησιμοποιεί σκληρότερη ρητορική. Ωστόσο, παραμένουν ταμπού, όπως τα πανεπιστήμια που αρνούνται κρατική χρηματοδότηση για στρατιωτική έρευνα. Εάν η Ουκρανία οδηγηθεί σε έναν «βρώμικο συμβιβασμό», υπάρχει ο φόβος ότι η ροή αλλαγής θα κοπάσει – και οι φωνές για νέες συμφωνίες με τη Ρωσία θα επανέλθουν.
Μέχρι στιγμής, χάρη στην υπέρβαση του φρένου χρέους, η κυβέρνηση έχει αποφύγει τη δύσκολη συζήτηση «όπλα ή βούτυρο». Η κοινή γνώμη στηρίζει – προς το παρόν. Στρατιώτες δηλώνουν έκπληκτοι από την αναγνώριση που τους παρέχεται στον δρόμο. «Μερικές φορές με σταματούν και μου λένε “ευχαριστώ για την υπηρεσία σου” – όπως στην Αμερική!» λέει ένας νεαρός αξιωματικός.
Η επιστροφή της θητείας;
Το μεγάλο στοίχημα είναι η επαναφορά της υποχρεωτικής θητείας. Από τότε που καταργήθηκε το 2011, οι αριθμοί είναι χαμηλοί: η Bundeswehr έχει λιγότερους από 180.000 άνδρες, ενώ ο στόχος είναι 203.000 – και πιθανόν θα αυξηθεί. Ο στρατηγός Μπρόιερ εκτιμά ότι θα χρειαστούν 100.000 επιπλέον στρατιώτες, μαζί με εφέδρους, έως το 2029.
Η κυβέρνηση ξεκινά με υποχρεωτικά ερωτηματολόγια για τους άνδρες που γυρίζουν το 18. Για τις γυναίκες θα απαιτηθεί συνταγματική αλλαγή. Το μέτρο θα αγοράσει χρόνο για να γίνουν οι απαραίτητες επισκευές στις εγκαταστάσεις και οι προσλήψεις εκπαιδευτών.
Ωστόσο, δύσκολα θα αποφευχθεί η επιβολή κάποιας μορφής υποχρέωσης. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πλειοψηφία υπέρ της επιστροφής της θητείας – με τη νεολαία να αντιδρά περισσότερο.
Ο δρόμος είναι μακρύς
Όλα αυτά τα διλήμματα ήρθαν στο προσκήνιο σε μια εκδήλωση Zeitenwende on Tour στο Γκέρλιτς, μια πόλη στην ανατολική Γερμανία όπου σχεδόν οι μισοί ψηφοφόροι υποστηρίζουν την φιλορωσική, ακροδεξιά AfD.
Εκεί, ο πρώην αξιωματούχος Νίκο Λάνγκε συντονίζει μια θυελλώδη συζήτηση για τον επανεξοπλισμό: κάποιοι κατηγορούν το ΝΑΤΟ για την κατάσταση στην Ουκρανία, άλλοι μιλούν για αδηφάγες εταιρείες όπλων. Κάποιοι υποστηρίζουν την ανάγκη εξοπλισμών.
«Η κυβέρνηση έπρεπε να έχει κινηθεί νωρίτερα», λέει ο Λάνγκε, που περιοδεύει στη χώρα εδώ και τρία χρόνια. Είναι δύσκολη αποστολή. Οι Γερμανοί καλούνται πλέον να κάνουν θ sacrifices για την ασφάλεια άλλων χωρών.
Όπως είπε ο Μερτς στο Βίλνιους: «Η ασφάλεια της Λιθουανίας είναι και δική μας ασφάλεια». Αλλά οι Γερμανοί το αποδέχονται;
