Μια ομάδα Ισπανών ερευνητών αποκάλυψε το μυστήριο της γιγαντιαίας πέτρινης «λεκάνης», μιας μοναδικής δομής στην Ιβηρική Χερσόνησο, που βρίσκεται στο εσωτερικό του μεγαλιθικού θολωτού τάφου Ματαρουμπίγια στην προϊστορική περιοχή Βαλενσίνα ντε λα Κονσεπσιόν (Σεβίλλη).
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Journal of Archaeological Science, αποκαλύπτει ότι αυτή η τεράστια πέτρα, που ζυγίζει πάνω από 2.000 κιλά, έχει σχηματιστεί από ένα ειδικό βράχο και ήταν πιθανό να μεταφέρθηκε μέσω θάλασσας από την αντίπερα πλευρά του αρχαίου κόλπου του Γουαδαλκιβίρ, περίπου 5.000 χρόνια πριν. Αυτό συνιστά την πρώτη εγconfirmed προγενέστερη μαρτυρία ποτάμιας ή θαλάσσιας μεταφοράς ενός μεγάλιθου στην ιβηρική προϊστορία. Παράλληλα, η «λεκάνη» βρέθηκε στην τοποθεσία αυτή μεταξύ 1.800 και 800 χρόνια πριν από την ανέγερση του τάφου.
Η «λεκάνη» της Ματαρουμπίγια έχει ορθογώνιο σχήμα με μια εγχάρακτη κοιλότητα στην επάνω πλευρά, με μήκος 1,7 μέτρα, πλάτος 1,2 μέτρα και ύψος περίπου 0,5 μέτρα, ζυγίζοντας περισσότερους από δύο τόνους. Ανακαλύφθηκε το 1917 μέσα σε έναν μεγαλιθικό θόλο, γνωστό ως Ματαρουμπίγια, στη Βαλενσίνα ντε λα Κονσεπσιόν, που αποτελεί τον μεγαλύτερο οικισμό της Εποχής του Χαλκού στην Ευρώπη.
Η δομή είναι αξιοσημείωτη τόσο για το μέγεθός της, όσο και για το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένη, ένα βράχο που ονομάζεται κατακλασίτης γύψος, με πράσινες, λευκές και κόκκινες φλέβες, που δεν βρίσκεται στην περιοχή της Βαλενσίνας. Είναι το μόνο του είδους του στην Ιβηρική Χερσόνησο, ενώ παρόμοια βρίσκονται μόνο στην Ιρλανδία και τη Μάλτα, σύμφωνα με τη μελέτη.
Αποκωδικοποίηση του μυστικού της κατασκευής
Οι ερευνητές κατάφεραν να εντοπίσουν την προέλευση της πέτρας και διαπίστωσαν ότι προήλθε από την αντίπερα όχθη του αρχαίου κόλπου του Γουαδαλκιβίρ, που τότε εκτεινόταν προς την ενδοχώρα. Το πιο παρόμοιο πέτρωμα βρίσκεται κοντά στο Las Cabezas de San Juan (Σεβίλλη), περίπου 55 χιλιόμετρα μακριά, άρα ο όγκος έπρεπε να μεταφερθεί μέσω νερού και να ανηφορίσει προς την τελική του θέση, όπως αναφέρει η μελέτη.
Το εύρημα δείχνει ότι οι προϊστορικές κοινωνίες της Ιβηρικής Χερσονήσου διέθεταν ήδη την τεχνολογία για τη μεταφορά μεγάλων λίθων με βάρκες ή σχεδίες.
Η θαλάσσια μεταφορά γιγαντόλιθων έχει καταγραφεί σε άλλα μέρη της Ευρώπης, όπως το Στόουνχεντζ στην Αγγλία ή το Νιούγκραντζ στην Ιρλανδία, αλλά δεν είχε επιβεβαιωθεί στην Ισπανία μέχρι τώρα.
Από τη στιγμή που έφτασε στη δυτική ακτή, ο όγκος πιθανόν να σύρθηκε 3 χιλιόμετρα προς την ανηφόρα της Βαλενσίνα, πιθανώς με τη χρήση ανθρώπινων ή ζώων ελκήθρων, όπως αναφέρουν οι ερευνητές.
Προγενέστερη του θολωτού τάφου
Ενώ αρχικά θεωρήθηκε ότι μπορεί να έχει λαξευτεί με χάλκινα εργαλεία, η ανάλυση των ιχνών της επιφάνειάς της οδήγησε τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι χρησιμοποιήθηκαν γυαλισμένα πέτρινα τσεκούρια και οδοντωτές αξίνες αντί γι’ αυτά.
Τα σημάδια που βρέθηκαν μοιάζουν με εκείνα που προέρχονται από πέτρινα εργαλεία, όπως τσεκούρια και καλέμια, όπως αναφέρει το άρθρο.
Επιπλέον, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η σκαλιστή εργασία έγινε από όλες τις κατευθύνσεις, υποδεικνύοντας ότι η «λεκάνη» δημιουργήθηκε πριν από την κατασκευή του θόλου που την φιλοξενεί.
Κρίνεται μη πρακτό να μετακινηθεί μια τόσο μεγάλη πέτρα μέσω του στενού και μακρού διαδρόμου του θόλου, επισημαίνουν.
Χρησιμοποιώντας την τεχνική της οπτικά διεγερμένης φωταύγειας (OSL) για να προσδιορίσουν πότε θάφτηκαν τελευταία τα ορυκτά, ανακαλύφθηκε ότι η «λεκάνη» τοποθετήθηκε στη σημερινή της θέση μεταξύ 4544 και 3227 π.Χ., ενώ ο θόλος χτίστηκε γύρω στο 2700-2400 π.Χ., δηλαδή 1.800 έως 800 χρόνια αργότερα.
Αυτό υποδηλώνει ότι η πέτρινη λεκάνη πιθανόν να βρισκόταν στη θέση της πριν από την ανέγερση του θόλου, ενδεχομένως ως μέρος ενός παλαιότερου, μη καταγεγραμμένου μνημείου, όπως καταλήγει η μελέτη.
Η επιλογή αυτού του ιδιαίτερου λίθου με τις εντυπωσιακές χρωματικές φλέβες δεν φαίνεται να είναι τυχαία.
Η πολύχρωμη φύση του πετρώματος, με σκούρες πράσινες, λευκές και κόκκινες αποχρώσεις, το καθιστούσε ιδιαίτερα ελκυστικό, τόσο αισθητικά όσο και συμβολικά, όπως υπογραμμίζει το άρθρο.
Η μεταφορά του από μια τόσο μακρινή περιοχή επιβεβαιώνει ότι η Βαλενσίνα ήταν ένα σημαντικό κέντρο κατά την εποχή του Χαλκού, συλλογής και εμπορίου, όπου έφταναν εξωτικά υλικά από πιο μακρινές τοποθεσίες.
Ένα μοναδικό μνημείο σε κάθε πτυχή
Η μελέτη καταλήγει με την δήλωση ότι η λεκάνη της Ματαρουμπίγια αποτελεί ένα εξαιρετικό κομμάτι της προϊστορίας της χερσονήσου.
Είναι μοναδική για τη μορφολογία της, το σχεδόν τέλειο ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο σχήμα της, την κατασκευή της που επιτεύχθηκε με γυαλισμένες λίθινες αξίνες και το μέγεθός της (1 κυβικό μέτρο και 2.000 κιλά βάρος), καθώς και για τη λιθολογία της ( γύψος-κατακλάστης), η οποία δεν ήταν κρυμμένη ή τονισμένη με χρωστικές ουσίες.
Η χρονολόγηση για την τοποθέτησή της (4544-3227 π.Χ., 95,4% HDP) είναι προγενέστερη από εκείνη των κύριων μνημείων της Βαλένσινα, υποδεικνύοντας ότι υπήρξε προγενέστερη του τάφου που την φιλοξενεί.
Οι ερευνητές καταλήγουν ότι η θέση των προεξοχών του μοναδικού βράχου, νότια του ποταμού Γουαδαλκιβίρ, αποδεικνύει αναμφίβολα τη χρήση κάποιου είδους πλωτού μέσου για τη μεταφορά του στη Βαλενσίνα, ανεξαρτήτως της διαδρομής που χρησιμοποιήθηκε, η οποία δείχνει ότι συνέβη μεταξύ της 5ης και 4ης χιλιετίας π.Χ.
Όλα τα στοιχεία καταδεικνύουν την πολυπλοκότητα του προϊστορικού οικισμού της Ύστερης Νεολιθικής Περιόδου, αλλά και την κοινωνία που τον κατοικούσε, πολύ πριν από την ακμή της δραστηριότητάς της κατά την εποχή του Χαλκού.
