Κατά τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής στην Ευρώπη τον περασμένο αιώνα, η ρωσική μουσική πλημμύρισε τα θέατρα και τις αίθουσες συναυλιών της ηπείρου, με τους ενθουσιώδεις μαέστρους και τις γοητευτικές σοπράνο να γίνονται πρεσβευτές της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ρωσίας.
Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι ρωσικές όπερες και μπαλέτα διατήρησαν τη σημασία τους στην Ευρώπη, ακόμα και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Αυτή η κατάσταση όμως διακόπηκε απότομα το χειμώνα του 2022, όταν το Κρεμλίνο ξεκίνησε την πλήρους κλίμακας επιθετική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία.
Σε ένδειξη αλληλεγγύης προς την Ουκρανία, η κλασική μουσική κοινότητα απέρριψε ρωσικές συναυλίες, ανέστειλε παραστάσεις εμβληματικών έργων όπως ο Καρυοθραύστης και η Λίμνη των Κύκνων, και διέκοψε συνεργασίες με καλλιτέχνες που έχουν δημόσιους δεσμούς με τον πρόεδρο Πούτιν.
Τρία χρόνια αργότερα, ωστόσο, η ρωσική μουσική κουλτούρα επιστρέφει στα ευρωπαϊκά θέατρα και τις λυρικές σκηνές, γεγονός που οι επικριτές θεωρούν ως προσπάθεια της Μόσχας να τερματίσει την απομόνωση που βιώνει παγκοσμίως, εκμεταλλευόμενη την πολιτιστική της κληρονομιά.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ουκρανία παρακολουθούν με ανησυχία αυτή την επαναφορά, καλώντας τις μουσικές σκηνές να διατηρήσουν τη στάση τους απέναντι στη Ρωσία.
Ο υπουργός Πολιτισμού της Ουκρανίας, Μίκολα Τοτσίτσκι, προειδοποίησε ότι η ευρωπαϊκή καλλιτεχνική σκηνή θα πρέπει να «το ξανασκεφτεί» πριν επιτρέψει την είσοδο Ρώσων καλλιτεχνών, χαρακτηρίζοντας την επιστροφή του ρωσικού πολιτισμού «πολύ επικίνδυνη» όσο ο πόλεμος συνεχίζεται.
«Μια ενεργή ρωσική πολιτιστική παρουσία στη χώρα σας αποτελεί παραπληροφόρηση και προετοιμασία για επιθετικές ενέργειες», τόνισε. «Αυτή είναι η εμπειρία μας».
Ο Ευρωπαίος Επιτροπής Πολιτισμού, Γκλεν Μίκαλλεφ, συμφώνησε δηλώνοντας ότι τα ευρωπαϊκά στάδια δεν πρέπει να παρέχουν χώρο σε υποστηρικτές αυτού του επιθετικού πολέμου κατά της Ουκρανίας.
Σύνδεσμοι χρηματοδότησης της ΕΕ
Το 2008, ο Βαλερί Γκέργκιεφ, διάσημος ρωσικός μαέστρος, πραγματοποίησε μια προπαγανδιστική συναυλία στην κατεστραμμένη πόλη Τσχινβάλι, πρωτεύουσα της νότιας Οσετίας της Γεωργίας, την οποία είχαν καταλάβει οι ρωσόφιλοι αυτονομιστές.
Καθώς το κοινό κρατούσε ρωσικές και οσετικές σημαίες, ο Γκέργκιεφ διηύθυνε τη συμφωνία του Λένινγκραντ, ένα δημοφιλές πατριωτικό έργο. Μετά, συμμετείχε σε τηλεοπτική διαφήμιση για την προεκλογική εκστρατεία του Πούτιν το 2012, επαινώντας την ηγεσία του, και υπέγραψε ανοιχτή επιστολή υποστήριξης της προσάρτησης της Κριμαίας το 2014.
Μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022, απορρίφθηκε από πολλές ορχήστρες και θέατρα σε ευρωπαϊκές πόλεις. Παρά τη διεθνή καριέρα του σε χώρες όπως η Κίνα και το Ιράν, του επιβλήθηκαν κυρώσεις από την Ουκρανία και δεν έχει επισκεφτεί την Ευρώπη από τότε.
Ωστόσο, αυτό φαίνεται να αλλάζει. Ο Γκέργκιεφ προγραμματίζει συναυλίες στη Βαρκελώνη το επόμενο έτος με τη ρωσική ορχήστρα Μαριίνσκι, ως μέρος της σειράς συναυλιών Ibercámera που αναγνωρίζει το ταμείο Next Generation της ΕΕ ως χορηγό.
Ο διοργανωτής της εκδήλωσης, Τζόζεπ Μαρία Πρατ, δήλωσε ότι δεν υπάρχει «νομικό εμπόδιο» για τη συμμετοχή του Γκέργκιεφ και εξέφρασε την ελπίδα ότι «η μουσική θα γίνει γέφυρα, όχι πολεμικό εργαλείο».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρχίζει συνομιλίες με τις ισπανικές αρχές για τη διασφάλιση ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν κονδύλια της ΕΕ για τις παραστάσεις του ρωσικού μαέστρου, σύμφωνα με αξιωματούχους.
Εκπρόσωπος του φεστιβάλ δήλωσε στο POLITICO ότι οι συναυλίες δεν έχουν λάβει χρηματοδότηση από την ΕΕ, αν και αναγνωρίστηκε ότι είχε ζητηθεί επιχορήγηση από το ταμείο Next Generation τον Δεκέμβριο του 2022.
Ο Έλληνας Μίκαλλεφ δήλωσε ότι ακόμα και αν χρηματοδότηται μια παράσταση από ιδιωτικούς φορείς, «αυτό δεν θα μας εμποδίσει να κάνουμε ισχυρές πολιτικές δηλώσεις κατά αυτών που υποστηρίζουν τον επιθετικό πόλεμο».
«Πρέπει να συνεργαστούμε πιο δυνατά με τα κράτη μέλη για να εξασφαλίσουμε ότι δεν θα συμβεί αυτό», πρόσθεσε.
Ο εκπρόσωπος της Ibercámera δεν επιβεβαίωσε τις ημερομηνίες των συναυλιών του Γκέργκιεφ στην Ισπανία, αλλά ανέφερε ότι έχει διοργανώσει πάνω από 200 συναυλίες του πριν από την εισβολή και ανυπομονεί να τον φιλοξενήσει ξανά «το συντομότερο δυνατό».
«Καθ’ όλη τη διάρκεια της 50χρονης ιστορίας μας, ενεργούμε σύμφωνα με την ισπανική και ευρωπαϊκή νομοθεσία», δήλωσε.
Ζήτημα ασφάλειας
Η καλλιτεχνική σκηνή της Ουκρανίας παρακολουθεί με προσοχή την επαναφορά του ρωσικού πολιτισμού στην Ευρώπη, καθώς τονίζει ότι το μποϊκοτάζ σε ρωσικές τέχνες είναι ζήτημα ασφάλειας και όχι πολιτισμού.
«Η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει την τέχνη ως εργαλείο πολιτικής επιρροής εδώ και αιώνες», ανέφερε ο Ουκρανός σκηνοθέτης Ευγένιος Λαβρέντσουκ και πρόσθεσε ότι η ρωσική πολιτική προπαγάνδα συνδέεται άμεσα με το πολιτιστικό της προϊόν.
Τις πρώτες ημέρες του πολέμου παρατηρήθηκε μια ευρύτερη απόρριψη της ρωσικής κουλτούρας από τη Δύση, ενώ ο υπουργός Πολιτισμού της Λιθουανίας το αποκάλεσε «ψυχική καραντίνα». Ο Λαβρέντσουκ θεωρεί ανησυχητική την αβεβαιότητα γύρω από την επιστροφή του ρωσικού πολιτισμού.
«Δεν μπορούμε να σταθούμε στην ίδια σκηνή με Ρώσους καλλιτέχνες, διότι οι άλλοι θα το χρησιμοποιήσουν ως επιχείρημα για τη φιλία μεταξύ των λαών», πρόσθεσε, προτείνοντας ότι οι ευρωπαϊκές θεατρικές εταιρείες θα πρέπει να προτιμούν Ουκρανούς ή Ευρωπαίους καλλιτέχνες.
Η καλλιτεχνική σκηνή της Ουκρανίας έχει πληγεί σοβαρά από την ρωσική εισβολή, με αρκετούς καλλιτέχνες να χάνουν τις ζωές τους. Ο Βασίλ Σλίπακ, πρώην βαρύτονος στην Όπερα του Παρισιού, σκοτώθηκε το 2016 στο μέτωπο αφού προσφέρθηκε εθελοντικά στον ουκρανικό στρατό.
Βόμβες και μπαλέτο
Στην Μπρατισλάβα, ένα πλήθος διαμαρτυρήθηκε το Απρίλιο για συναυλία της Άννα Νετρέμπκο, Ρωσίδας σοπράνο και υποστηρίκτρια του Πούτιν. Παρά τις δηλώσεις της κατά της εισβολής, είναι επίσης υπεύθυνη για υποστηρίξεις του Πούτιν και πολύ αμφιλεγόμενες δημόσιες ενέργειες.
Μετά την ρωσική εισβολή, η Νετρέμπκο απορρίφθηκε από πολλές όπερες παγκοσμίως και υπήρξε στόχος κυρώσεων από την Ουκρανία το 2023. Παρόλα αυτά, επανέρχεται στις παραστάσεις στην Αμερική και την Ευρώπη.
Η συναυλία της στην Μπρατισλάβα ήταν sold out, παρά την επίσημη διαμαρτυρία του πρέσβη της Ουκρανίας.
«Οι επικριτές της κατηγορούν ότι επικαλούνται την περιεκτικότητα της τέχνης, ενώ στην πραγματικότητα διακρίνουν βάση καταγωγής», δήλωσε η Σουζάνα Ταπάκοβα.
Αν και οι καλλιτέχνες υποστηρίζουν την ανεξαρτησία της τέχνης από την πολιτική, ο Λαβρέντσουκ τόνισε ότι η ρωσική τέχνη χρησιμοποιείται και ως όπλο. «Η Ρωσία είναι γνωστή για τον πολιτισμό της, αλλά έχει ευθύνες για εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές», κατέληξε.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
