Στο μικροσκοπικό νησί Θηρασία, που ανήκει στην ηφαιστιογενή ομάδα των Κυκλάδων και της Σαντορίνης, μια ομάδα ερευνητών ανακάλυψε δύο σφραγίδες που θα μπορούσαν να ανατρέψουν όσα γνωρίζουμε για την καταγωγή της γραφής στο Αιγαίο.
Οι σφραγίδες βρέθηκαν στην τοποθεσία «Κοίμηση» και χρονολογούνται σχεδόν 4.500 χρόνια πριν. Δείχνουν ότι οι κάτοικοι της περιοχής ήδη από τότε πειραματίζονταν με οργανωμένα σύμβολα, πιθανόν για επικοινωνία, πολύ νωρίτερα απ’ ότι πιστεύαμε.
Το εύρημα περιλαμβάνει τη λαβή ενός μεγάλου αποθηκευτικού αγγείου που βρέθηκε σε έναν οικισμό της Εποχής του Χαλκού. Εντυπωσιακό είναι ότι το κεραμικό θραύσμα διατηρεί δύο διαφορετικές σφραγίδες που χρησιμοποιήθηκαν πριν από την καύση του αγγείου.
Οι ερευνητές τις ονόμασαν «THS.1» και «THS.2».
Σύμβολα κυκλαδίτικης τέχνης
Η πρώτη σφραγίδα, THS.1, απεικονίζει σειρά αφηρημένων συμβόλων ευθυγραμμισμένων σε τρεις γραμμές, σχηματίζοντας μια μορφή επιγραφής. Ορισμένα από αυτά τα σύμβολα μοιάζουν με φύλλα, σπειροειδείς ή σχηματικές μορφές, αν και το ακριβές τους νόημα παραμένει άγνωστο.
Η αλληλουχία τους ενισχύει την εκτίμηση ότι ενδέχεται να αποτελεί ένα πρώιμο πείραμα μεταφοράς πληροφοριών, ίσως ονομάτων που υποδήλωναν τον κάτοχο των αγαθών, ή κάποιο παρόμοιο μήνυμα.
Η δεύτερη σφραγίδα, THS.2, διαθέτει διακοσμητικά γεωμετρικά μοτίβα, χαρακτηριστικά της Κυκλαδικής τέχνης, όπως τρίγωνα και μαιάνδρους.
Το σχήμα της είναι παρόμοιο με άλλες σφραγίδες που έχουν βρεθεί σε ελληνικά νησιά, οι οποίες πιθανόν να είχαν περισσότερο διακοσμητική ή αναγνωριστική χρήση.
Η προέλευση της γραφής στο Αιγαίο
Οι πρώτες γνωστές μορφές γραφής στην περιοχή, όπως τα Κρητικά ιερογλυφικά (Πρώιμη έως Μέση Εποχή του Χαλκού, περίπου 2100-1700 π.Χ.) και η Γραμμική Α, εμφανίστηκαν γύρω στο 2000 π.Χ.
Ωστόσο, οι σφραγίδες από τη Θηρασία χρονολογούνται μεταξύ 2700 και 2300 π.Χ., υποδεικνύοντας ότι ενδέχεται να συνδέονται με αυτή τη διαδικασία, τουλάχιστον κάποιες από αυτές.
«Η εμφάνιση σφραγισμένων λαβών στην Κρήτη ενισχύει την ιδέα ότι το αγγείο με την εντυπωμένη σφραγίδα από τη Θηρασία προέρχεται εκτός Κρήτης, όπως υποδεικνύει η πετρογραφική ανάλυση», εξηγούν οι ερευνητές, υπογραμμίζοντας ότι, παρά τη διάταξη των συμβόλων στην THS.1, δεν πρόκειται για κανονική γραφή – οι αλληλουχίες παραπέμπουν σε πιο σύγχρονα συστήματα και από ορισμένα σύμβολα που βρέθηκαν σε μεταγενέστερες Κρητικές σφραγίδες.
Επιπλέον, θεωρούν ότι η ύπαρξη μιας σύνθετης σφραγίδας με τρεις ανάγλυφες πλευρές είναι ασυνήθιστη για την εποχή. Άρα, όποιος τη χρησιμοποίησε, προφανώς ήθελε να μεταφέρει κάτι πιο πολύπλοκο από μια απλή ένδειξη ιδιοκτησίας.
Αρχαία σφραγίδα ποιότητας
Αναλύσεις έδειξαν ότι το αγγείο δεν προέρχεται από την περιοχή, αλλά ο πηλός του προέρχεται από τη Νάξο, υποδεικνύοντας εμπόριο μεταξύ των νησιών. Ίσως η σφραγίδα να είχε επιγραφές από τον παραγωγό ή να λειτουργούσε ως σύμβολο κύρους ή εξουσίας – παρόμοιο με σφραγίδα ποιότητας της εποχής, που υποδεικνύει την προέλευσή του.
Αν και άλλες σφραγίδες με τις ίδιες αναγραφές δεν έχουν βρεθεί, η χρήση δύο διαφορετικών σφραγίδων, μία «κειμενική» και μία διακοσμητική, ενδέχεται να δείχνει ένα πιο προχωρημένο σύστημα από ό,τι προηγουμένως πιστεύαμε.
Το πρώτο μέσο εμφάνισης της γραφής
«Μια σφραγίδα με επιγραφή και το αποτύπωμά της στη λαβή ενός πιθαριού θα μπορούσε να το καθιστά αναγνωρίσιμο, παρέχοντας πληροφορίες για τον κάτοχο ή την αρχή στην οποία ανήκε. Στην περίπτωση της Θηρασίας, το αποτύπωμα που “διαβάζεται” πιο καθαρά είναι το THS.1, γεγονός που υποδηλώνει την προτίμηση της τοποθεσίας και της ορατότητας του συγκεκριμένου αποτυπώματος», εξηγούν οι μελετητές.
Καταλήγουν: «Συνολικά, αν και τα ευρήματα από την τοποθεσία «Κοίμηση» στη Θηρασία δεν τεκμηριώνουν την ύπαρξη ενός πρωτογενούς συστήματος γραφής στο Αιγαίο κατά την Εποχή του Χαλκού, αναδεικνύουν στοιχεία που σχετίζονται με τον σχηματισμό της γραφής, ειδικά σε σχέση με τη χρήση των σφραγίδων ως το πρώτο μέσο εμφάνισης της πρώιμης γραφής στην περιοχή».
Η μελέτη των Κώστα Σμπόνια, Ίριδας Τζαχίλη και Γεωργίας Κορδατζάκη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Annual of the British School of Athens.