Μια πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Journal of Maritime Archaeology ανέλυσε τα ονόματα 279 τριηρών που καταγράφηκαν σε επιγραφές του 4ου αιώνα π.Χ. Από τα ευρήματα προκύπτει ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι επέλεγαν με προσοχή τα ονόματα των πολεμικών τους πλοίων, ενισχύοντας το ηθικό των πληρωμάτων τους και την αποτελεσματικότητα στη μάχη.
Οι τριήρεις ήταν γρήγορα και ευέλικτα πολεμικά πλοία, με 170 κωπηλάτες και εξοπλισμένα με χάλκινα έμβολα ικανά να βυθίζουν εχθρικά σκάφη.
Το αρχαίο πλοίο με τρεις σειρές κωπηλατών μπορούσε να πλεύσει με ταχύτητα πρωτοφανή για την εποχή του.
Οι τριήρεις και η κληρονομιά της Αθηναϊκής Δημοκρατίας
Κατά τον “Χρυσό Αιώνα του Περικλή”, οι τριήρεις ήταν ο πυρήνας του ναυτικού στόλου της Αθήνας και αποτέλεσαν απόδειξη βαθιάς ναυτικής τεχνολογίας. Επιβίωσαν ακόμη και χωρίς τις δημοκρατικές διαδικασίες που εξασφάλιζαν την ετήσια χρηματοδότηση από τους πλούσιους Αθηναίους.
Στο πλήρωμά τους υπήρχαν άτομα από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από ξυλοκόπους μέχρι ναυπηγούς και πολεμιστές. Η τριήρης ήταν το αποτέλεσμα μιας προοδευτικής κοινωνίας με οργανωμένο πολιτικό σύστημα και σημαντική υποστήριξη από τον πληθυσμό, σύμφωνα με τους μελετητές.
Η αρχαία Αθήνα υπερείχε στο Αιγαίο με την ισχυρή ναυτική της δύναμη.
Μια ήττα στη μάχη μπορούσε να οδηγήσει στην καταστροφή της πόλης. Κάθε λεπτομέρεια, όπως και το όνομα του πλοίου, είχε σημασία.
Οι Αθηναίοι διδάσκονταν τη σημασία της ανεξάρτητης σκέψης για να διαμορφώνουν την ταυτότητά τους και να ενισχύουν τη δύναμή τους, αναφέρει η μελέτη.
Πώς επέλεγαν τα ονόματα των πλοίων τους οι αρχαίοι Αθηναίοι;
Η μελέτη, υπό την καθοδήγηση του Γεώργιου Απέητου, υποψήφιου διδάκτορα στην Κλασική Ενάλια Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, κατέδειξε ότι τα ονόματα δεν ήταν τυχαία, αλλά κατηγοριοποιούνταν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες που αντικατοπτρίζουν αξίες, μύθους και ιδανικά της Αθηναϊκής κοινωνίας.
Θεϊκή προστασία στη θάλασσα
Περίπου 24% των ονομάτων προέρχονταν από θεούς και ήρωες. Ονόματα όπως Αθηνά, Άρτεμις και Αχιλλέας συνέδεαν το πλοίο με θεϊκή προστασία ή μυθικό θάρρος.
Εντύπωση προκαλεί ότι το όνομα του Ποσειδώνα δεν εμφανίζεται ποτέ σε πλοίο, πιθανώς επειδή θεωρούταν αυτονόητο ότι ήταν ο προστάτης όλων των πλοίων.
Ιδανικά της Αθηναϊκής Δημοκρατίας
Το 19% των ονομάτων αναφέρεται σε αφηρημένα ιδανικά της Αθηναϊκής πολιτείας, όπως Δημοκρατία, Ελευθερία και Δικαιοσύνη. Το όνομα “Δημοκρατία” ήταν το πιο συχνό, με 14 πλοία να το φέρουν σε διάστημα μεγαλύτερο των 50 ετών.
Ένα 12% των ονομάτων σχετίζεται με τη δύναμη και το φως, όπως Αυγή, Αστραπή και Νίκη, προβάλλοντας επιτυχία και δύναμη.
Το “Νίκη” ήταν επίσης δημοφιλές, με δύο πλοία να φέρουν το όνομα κατά την ίδια χρονική περίοδο.
Το υπόλοιπο 4% των τριήρεων είχε ονόματα από ζώα, όπως Λιονταρίνα και Ερπετό, συμβολίζοντας τη σφοδρότητα και την πονηριά.
Πηγή: George E. Koronaios / Wikimedia Commons
Στρατηγική ψυχολογικού πολέμου
Για ποιον λόγο να επιλέγονται τόσα πολλά διαφορετικά ονόματα; Η έρευνα υποδηλώνει ότι πρόκειται για στρατιωτική τακτική. Οι ναυτικοί, επιφορτισμένοι με κρίσιμες μάχες μακριά από τις εστίες τους, έπρεπε να νιώθουν μέρος ενός ανώτερου σκοπού. Το όνομα του πλοίου τους παρείχε ταυτότητα και έτεινε να τους εμπνέει περηφάνια.
Σύγχρονες έρευνες αποδεικνύουν ότι ομάδες με ισχυρή αίσθηση ταυτότητας αντέχουν καλύτερα στις προκλήσεις της μάχης. Γι’ αυτό οι ναυτικές τριήρεις διακοσμούνταν με μάτια και άλλα σύμβολα για να «ζωντανεύουν».
Αυτή η ανάγκη ήταν και ο λόγος πίσω από την ονομασία των πλοίων, που τα καθιστούσε σύμβολα προστασίας.
Η σημασία του ονόματος: περισσότερα από απλή τιμή
Αν ένα πλοίο κέρδιζε σε μάχες, το όνομά του κληρονομούταν από νεότερα πλοία για να διατηρείται υψηλό το ηθικό των ναυτών.
Το πλήρωμα κάθε πλοίου άλλαζε κάθε χρόνο, μαζί με τον τριήραρχο – έναν αξίωμα που αναλαμβάνονταν από εύπορους πολίτες ως υποχρέωση προς την Αθήνα.
Το έθιμο παραμένει ζωντανό μέχρι σήμερα
Η προστασία που προσφέρει το συμβολισμό του ονόματος του πλοίου καλλιεργούσε ένα ισχυρό και συνεκτικό ομαδικό πνεύμα, το οποίο ενισχυόταν μέσα από κοινές δοκιμασίες – αποτελούσε μέσο δημιουργίας ακατάλυτων δεσμών, πιο αποτελεσματικό από την απλή γνωριμία των μελών του πληρώματος.
Η ονομασία των πολεμικών πλοίων ήταν έθιμο που παρατηρείται και πριν και μετά την κλασική εποχή της Αθήνας – συνεχίζεται μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τους ειδικούς. Ονομάζουμε τα πλοία μας προς τιμήν των ηρώων του παρελθόντος, όπως οι Αθηναίοι για τον Αχιλλέα και τον Αίαντα;
Η απονομή τιμητικών ονομάτων στα πολεμικά πλοία σήμερα, παραμένει μέσο ενοποίησης της ομάδας γύρω από έναν κοινό σκοπό.
