Ανδρέας Ανδρικόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, και Βασίλειος – Χρήστος Ναούμ, αναπληρωτής καθηγητής στο ίδιο τμήμα και επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος «Ναυτιλιακή Λογιστική, Χρηματοδότηση & Έλεγχος Ναυτιλιακών Εταιρειών»
Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ είναι ένας τομέας που απαιτεί μεγάλο κεφάλαιο, με το πλοίο, ως βασικό περιουσιακό στοιχείο, να αποτελεί σαφή απόδειξη αυτού του γεγονότος.
Ωστόσο, είναι αυτό το μόνο κεφάλαιο που κατέχουν οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις; Είναι το μοναδικό κεφάλαιο που προσφέρει αξία στη ναυτιλία και προάγει τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα;
ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ στα ερωτήματα αυτά παρέχεται από το διανοητικό κεφάλαιο (intellectual capital).
Το διανοητικό κεφάλαιο περιλαμβάνει τη γνώση, την καινοτομία και τις δεξιότητες που έχει μια επιχείρηση και μπορούν να μετατραπούν σε αξία.
Επιπλέον, περιλαμβάνει την τεχνογνωσία, την εμπειρία, την ικανότητα προσαρμογής και τις σχέσεις με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (πελάτες, προμηθευτές, λιμάνια, κράτος κ.λπ.). [1,2]
ΤΟ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΟ κεφάλαιο είναι κρίσιμης σημασίας και θεωρείται βασικός παράγοντας επιτυχίας για τον σύγχρονο οργανισμό, καθώς επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι είναι αιτιωδώς συνδεδεμένο με το κόστος χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και κατά συνέπεια με την αξία τους.
Επιπλέον, το διανοητικό κεφάλαιο λειτουργεί ως καταλύτης για την εμφάνιση και τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.
ΤΟ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΟ κεφάλαιο διακρίνεται σε ανθρώπινο (human capital) και δομικό κεφάλαιο (structural capital).
Το δομικό κεφάλαιο υποδιαιρείται σε σχεσιακό (relational capital) και οργανωσιακό κεφάλαιο (organization capital).
Το ανθρώπινο κεφάλαιο σε μια ναυτιλιακή επιχείρηση σχετίζεται με τις δεξιότητες των εργαζομένων, οι οποίες επηρεάζονται από την εκπαίδευση, την επαγγελματική τους κατάρτιση, τις αξίες τους, τη νοοτροπία και το επαγγελματικό τους δίκτυο.
Στον τομέα της ναυτιλίας, ο διαχωρισμός μεταξύ των εργαζομένων στο έδαφος και στη θάλασσα δημιουργεί δύο διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπινου κεφαλαίου, με διαφορετικές ικανότητες και ρόλους στη δημιουργία αξίας.
Το ανθρώπινο κεφάλαιο περιλαμβάνει επίσης την ικανότητα καινοτομίας των εργαζομένων, επανακαθορίζοντας τον ρόλο τους στη ναυτιλιακή επιχείρηση.
ΤΟ ΣΧΕΣΙΑΚΟ κεφάλαιο συνιστά το δίκτυο σχέσεων της ναυτιλιακής επιχείρησης με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, περιλαμβάνοντας τη φήμη της, την εμπιστοσύνη που γεννά και τις συνεργασίες που αναπτύσσει.
Έτσι, το σχεσιακό κεφάλαιο περιλαμβάνει τις σχέσεις της επιχείρησης με τους πελάτες, προμηθευτές, ναυπηγεία, κοινωνικούς φορείς στα λιμάνια και στην έδρα της, τους εργαζόμενους και τα σωματεία τους, τις λιμενικές αρχές, οργανισμούς κοινωνίας πολιτών, το κράτος και όλους τους πολίτες.
Η ποιότητα αυτού του δικτύου προσδιορίζεται από τον αριθμό, τον ρόλο και τη σύνδεση μεταξύ των κόμβων του.
Οι κόμβοι αυτοί σχετίζονται αμοιβαία με τη ναυτιλιακή επιχείρηση, η οποία προάγει το εμπόριο, αντλεί πόρους, αξιοποιεί υποδομές και αποκτά εμπιστοσύνη και νομιμοποίηση για τη βιωσιμότητά της.
ΤΟ ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΟ κεφάλαιο (δεύτερο συστατικό του δομικού κεφαλαίου) είναι «αυτό που παραμένει στην επιχείρηση όταν οι εργαζόμενοι φεύγουν στο τέλος της ημέρας». [3]
Αφορά τον άυλο πλούτο της ναυτιλιακής επιχείρησης, την οργανωσιακή της δομή, στρατηγική, διαδικασίες και πνευματικά δικαιώματα, μεταξύ άλλων.
Το οργανωσιακό κεφάλαιο είναι καθοριστικό για τη βιωσιμότητα των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. [4]
ΠΛΟΙΑ ΕΧΟΥΝ πολλές επιχειρήσεις, αλλά η αξία τους προκύπτει από τον τρόπο αξιοποίησής τους, που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το διανοητικό κεφάλαιο.
Πρέπει να εξετάσουμε τη διαφορά μεταξύ του διανοητικού κεφαλαίου και άλλων μορφών κεφαλαίου στην ναυτιλία.
Μια ναυτιλιακή επιχείρηση μπορεί να κατέχει δικαιώματα στο πλοίο και σε άλλα περιουσιακά στοιχεία, αλλά κάτι τέτοιο δεν ισχύει για το διανοητικό κεφάλαιο.
Ένα πλοίο μπορεί να ανήκει στην επιχείρηση, όμως οι δεξιότητες και η νοοτροπία των εργαζομένων δεν της ανήκουν.
Όταν αποχωρήσουν οι εργαζόμενοι, χάνεται και το ανθρώπινο κεφάλαιο.
Παρόμοια, στοιχεία οργανωσιακής ταυτότητας, όπως ο οικογενειακός χαρακτήρας ή οι κοινωνικές δράσεις, δεν αφορούν καμία ιδιοκτησία και δεν μπορούν να αγοραστούν ή να πωληθούν.
Ως αποτέλεσμα, δεν υπάρχουν δικαιώματα σε ταμειακές ροές που προκύπτουν από το διανοητικό κεφάλαιο, με αποτέλεσμα η αποτίμηση του να είναι αμφισβητούμενη λόγω των προφανών δυσκολιών της.
Η ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ, αν και σημαντική για τη χρηματοοικονομική λογιστική και τις επενδύσεις, δεν είναι η μόνη μέθοδος καταγραφής του διανοητικού κεφαλαίου.
Μια επιχείρηση μπορεί να μετρήσει τις επαφές με ενδιαφερόμενα μέρη, τις επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη, την εκπαίδευση των εργαζομένων, τον αριθμό γονικών αδειών, το ποσοστό νέων εργαζομένων ή τη συμμετοχή σε συλλογικές συμβάσεις, καθώς και άλλα στοιχεία που, αν και συχνά δεν εμφανίζονται στους ισολογισμούς, αντανακλούν τη φυσιογνωμία και τη βιωσιμότητα της ναυτιλιακής επιχείρησης.
ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΣ σε πολλά από αυτά τα ζητήματα, η Ευρωπαϊκή Οδηγία για τις εταιρικές εκθέσεις βιωσιμότητας (Corporate Sustainability Directive 2022/2064) επιφέρει θεμελιώδεις αλλαγές στην καταγραφή και τη επικοινωνία της λειτουργίας των μεγάλων ναυτιλιακών επιχειρήσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους (Ν. 5164/2024).
Αυτή η σημαντική μετάβαση είναι χρονοβόρα και δαπανηρή, αλλά διευρύνει τη λογοδοσία των ναυτιλιακών επιχειρήσεων προς το περιβάλλον και την κοινωνία, πέρα από τους πιστωτές και τους πλοιοκτήτες.
Εκεί αναπτύσσεται και αξιοποιείται ο άυλος πλούτος και το διανοητικό κεφάλαιο της επιχείρησης, δηλαδή ο τρόπος που τα πλοία και οι χρηματοδοτήσεις οδηγούν στη δημιουργία αξίας.
Πηγές:
1. Edvinsson, L. (1997). Developing intellectual capital at Skandia. Long Range Planning, 30(3), 366-373.
2. Edvinsson, L. & Sullivan, P. (1996). Developing a model for managing intellectual capital. European Management Journal, 14(4), 356-364.
3. Skandia (1994). Visualizing intellectual capital in Skandia. Supplement to Skandia’s 1994 annual report.
4. Θεοτοκάς, Γ. (2014). Οργάνωση και διοίκηση ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα.
