Ξεκινά ως παιδί-θαύμα με πάθος για τον προγραμματισμό, αλλά γρήγορα αναδεικνύεται σε κάτι πολύ πιο περίπλοκο – ή επικίνδυνο. Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ δεν είναι απλώς ένας ακόμη δισεκατομμυριούχος της Silicon Valley.
Αλλαγές στην επικοινωνία, κατανάλωση, σκέψη και ψηφοφορία παγκοσμίως διέπει την παρουσία του. Παράλληλα, κατηγορείται ότι χρησιμοποιεί το δίκτυό του για πολιτικά συμφέροντα, συγκαλύπτει σκάνδαλα, παραβιάζει προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων και καταγράφει χρήστες με τρόπους που ούτε κυβερνήσεις δεν τολμούν.
Ας δούμε όμως την ιστορία του από την αρχή.
Τα παιδικά χρόνια
Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ γεννήθηκε σήμερα, στις 14 Μαΐου 1984, στο Γουάιτ Πλέινς της Νέας Υόρκης, σε μια μορφωμένη και οικονομικά ευκατάστατη οικογένεια. Ο πατέρας του είναι οδοντίατρος και η μητέρα του ψυχίατρος. Ωστόσο, το παιδί που μεγαλώνει στο Ντομπς Φέρι δεν αρκείται στα βιβλία και τα σπορ.
Στα 12 του, αναπτύσσει το ZuckNet, ένα πρόγραμμα ανταλλαγής μηνυμάτων που συνδέει το σπίτι με το ιατρείο του πατέρα του. Οι γονείς του τον αποκαλούν «μικρό Τέσλα», ενώ εκείνος απλώς απολαμβάνει να δημιουργεί λειτουργικά αντικείμενα.
Στο λύκειο, αρχίζει να αναπτύσσει παιχνίδια και εφαρμογές μαζί με φίλους που σχεδιάζουν χαρακτήρες. Όταν του προσφέρεται θέση στη Microsoft πριν καν αποφοιτήσει, την απορρίπτει, καθώς επιθυμεί να σπουδάσει στο Χάρβαρντ και να δημιουργήσει κάτι δικό του.
Από το Χάρβαρντ στο Facemash και το Facebook
Το 2002 εισάγεται στο Χάρβαρντ για σπουδές στην Ψυχολογία και την Πληροφορική. Το όνομά του αρχίζει να ακούγεται στους διαδρόμους του Κερκλαντ Χάουζ. Δημιουργεί το CourseMatch και αργότερα το Facemash, μία εφαρμογή που συγκρίνει φωτογραφίες συμφοιτητών με βάση την ελκυστικότητά τους. Ο σχολιασμός του πανεπιστημίου απλώς τον ενισχύει, γιατί ξέρει ήδη τι θα ακολουθήσει.
Στις 4 Φεβρουαρίου 2004, μέσα στο δωμάτιο 206 του Κερκλαντ, γεννιέται το TheFacebook. Ένα site φτιαγμένο από φοιτητές για φοιτητές. Ο Ζάκερμπεργκ αναλαμβάνει τον προγραμματισμό, ο Εντουάρντο Σάβεριν συμβάλλει οικονομικά, ενώ οι Μόσκοβιτς και Χιουζ αναλαμβάνουν την υποστήριξη. Σε μόλις δύο εβδομάδες, η μισή φοιτητική κοινότητα του Χάρβαρντ αποτελεί μέλος.
Το Facebook εξαπλώνεται ταχύτατα, και σε λίγους μήνες είναι σε όλα τα Ivy League πανεπιστήμια.
Η χρηματοδότηση
Το καλοκαίρι του 2004, η ομάδα μετακομίζει στην Καλιφόρνια και ο Μαρκ εγκαταλείπει το Χάρβαρντ, κοιτάζοντας πλέον μπροστά. Παρά την νεαρή του ηλικία, οι επενδυτές τον βλέπουν ως «παιδί». Ένας, όμως, αποφασίζει να επενδύσει: ο Πίτερ Τιλ βάζει 500.000 δολάρια.
Έναν χρόνο αργότερα, το Facebook λαμβάνει 12,7 εκατομμύρια από την Accel Partners. Ο Μαρκ, σε ηλικία 21 ετών και CEO, απορρίπτει πρόταση εξαγοράς ενός δισεκατομμυρίου από τη Yahoo! και προτιμά να δημιουργήσει κάτι που θα αλλάξει τον κόσμο.
Οι κατηγορίες για κλοπή ιδέας
Ωστόσο, η πορεία του δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Οι δίδυμοι Γουίνκλεβος και ο Ντιβγιά Ναρέντρα τον κατηγορούν για κλοπή ιδέας και τον οδηγούν στα δικαστήρια. Ο Μαρκ αρνείται όλες τις κατηγορίες, αν και ένα μήνυμα που αποκαλύπτεται τον εκθέτει: «Έκαναν το λάθος να με εμπιστευτούν», γράφει.
Στο τέλος, πληρώνει 65 εκατομμύρια σε μετοχές και μετρητά, χωρίς να ζητήσει συγγνώμη. Δηλώνει μόνο: «Για να δημιουργήσεις κάτι που ο κόσμος θα εμπιστεύεται, πρέπει να μεγαλώσεις. Εγώ μεγάλωσα».
Η ταινία, ο Τραμπ και η Cambridge Analytica
Το 2010, η ταινία The Social Network κάνει πρεμιέρα. Ο Ζάκερμπεργκ τη χαρακτηρίζει σενάριο φαντασίας, δηλώνοντας πως «φορούσα όντως αυτά τα φούτερ, αλλά δεν δημιούργησα το Facebook για να βρω κοπέλα». Είναι ήδη δισεκατομμυριούχος και παντρεμένος με την Πρισίλα Τσαν, την κοπέλα του από το Χάρβαρντ.
Το 2016, κατηγορείται ότι το Facebook υπηρέτησε ως εργαλείο παραπληροφόρησης υπέρ του Τραμπ, διευκολύνοντας ρωσικές παρακρατικές ενέργειες και παραχωρώντας προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων στην Cambridge Analytica.
Ο Ζάκερμπεργκ δηλώνει «σοκαρισμένος», υπόσχεται αλλαγές και εμφανίζεται στο Κογκρέσο. Οι γερουσιαστές δυσκολεύονται να κατανοήσουν την έννοια της συλλογής δεδομένων, παρόλο που ο ίδιος το γνωρίζει καλά. Όντας ειλικρινής, παραδέχεται ότι και τα δικά του δεδομένα είχαν διαρρεύσει, προτού συνεχίσει να προβαίνει σε πωλήσεις διαφημίσεων.
Η πανδημία και η διαμάχη για την ελευθερία της έκφρασης
Κατά την πανδημία, το Facebook κατακλύζεται από ψευδείς ειδήσεις για ιούς και συνωμοσίες. Ο Ζάκερμπεργκ υιοθετεί διπλή στάση: επιβάλλει περιορισμούς στις αναρτήσεις ενώ κατηγορεί την κυβέρνηση Μπάιντεν για λογοκρισία.
Το 2021, αποκλείει τον Τραμπ από την πλατφόρμα, ενώ το 2024 τον επαναφέρει. Λίγο αργότερα, αποφασίζει να καταργήσει την επαλήθευση γεγονότων, παραδεχόμενος πως τα πράγματα είχαν ξεφύγει από τον έλεγχο. Πολλοί χρήστες συμφωνούν μαζί του.
«Ώρα να επιστρέψουμε στις αρχές της ελευθερίας της έκφρασης», δηλώνει. Την ίδια στιγμή, ο Μπάιντεν τον κατηγορεί για παθητικότητα απέναντι στην ακροδεξιά ρητορική, ενώ ο Τραμπ τον θεωρεί σύμμαχο. Ο Ζάκερμπεργκ έχει πλέον θέσεις απόλυτης πολιτικής ανεξαρτησίας.
Μία εταιρεία – κράτος
Ωστόσο, πέρα από πολιτική, η Meta αποκτά τεράστια δύναμη. Λειτουργεί σχεδόν ως εταιρεία-κράτος σε αυταρχικές χώρες, παρέχοντας πληροφορίες χωρίς λογοδοσία. Στην Ινδία, συνεργάζεται με την κυβέρνηση Μόντι για να περιορίζει αναρτήσεις μειονοτήτων.
Στη Μιανμάρ, το Facebook κατηγορείται ότι δεν ελέγχει τη ρητορική μίσους που έχει οδηγήσει σε εθνοκάθαρση των Ροχίνγκια. Ο Ζάκερμπεργκ υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να ελέγξει τα πάντα, αν και κάποιοι πιστεύουν ότι μπορεί, αλλά δεν το επιθυμεί.
Το Metaverse
Το 2021, η εταιρεία μετατρέπεται σε Meta και ο Ζάκερμπεργκ εστιάζει στο Metaverse – ένα εικονικό, τρισδιάστατο σύμπαν όπου οι άνθρωποι θα εργάζονται, θα ζουν και θα ψυχαγωγούνται, αποκομμένοι από τον φυσικό κόσμο.
Για εκείνον, το Metaverse δεν είναι απλώς ένα προϊόν. Είναι το πάθος του, μια απάντηση στους επικριτές του. Επενδύει δισεκατομμύρια σε τεχνολογία και αλγόριθμους, υποσχόμενος πως «η επόμενη έκδοση του διαδικτύου δεν θα είναι κάτι που βλέπουμε, αλλά ένα περιβάλλον στο οποίο θα ζούμε». Οι χρήστες, ωστόσο, δεν ανταποκρίνονται. Το project επιβαρύνεται οικονομικά, και οι μέτοχοι εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους. Ο Ζάκερμπεργκ επιμένει.
Η τεχνητή νοημοσύνη
Το 2023, στρέφεται στην τεχνητή νοημοσύνη, επενδύοντας 60 δισεκατομμύρια δολάρια σε data centers και προηγμένα AI μοντέλα. Αποσύρει τα εξωτερικά φίλτρα ελέγχου και διαλύει τις ανεξάρτητες επιτροπές περιεχομένου, προωθώντας “κοινοτικές σημειώσεις”. Οραματίζεται μια αυτορυθμιζόμενη πλατφόρμα που ελέγχει τον εαυτό της.
Ταυτόχρονα, επανεμφανίζεται και ως φιλάνθρωπος, δωρίζοντας δισεκατομμύρια και ιδρύοντας το Chan Zuckerberg Initiative με την Πρισίλα Τσαν. Στόχος του είναι να θεραπεύσει κάθε ασθένεια μέσα στον αιώνα, χρηματοδοτώντας έρευνες και εργαλεία για επιστήμονες. Η φιλοδοξία του δεν είναι πλέον απλώς η σύνδεση του κόσμου, αλλά ο έλεγχος του.
Και ο έλεγχος
Ο Ζάκερμπεργκ ελέγχει σήμερα το Facebook, το Instagram, το WhatsApp, τα Threads και τις VR πλατφόρμες της Meta, ενώ επενδύει και στην OpenAI. Διαμένει σε ένα ιδιωτικό συγκρότημα 1.400 στρεμμάτων στη Χαβάη, με υπόγειο καταφύγιο και αντιασφυξιογόνες εγκαταστάσεις. Οι επικριτές του ισχυρίζονται ότι δεν τον ενδιαφέρει πια η διαφάνεια, αλλά η εξουσία.
Και παρ’ όλα αυτά, συνεχίζει να παρουσίαζεται ως ένας απλός nerd που ήθελε να προσφέρει κάτι χρήσιμο, δήλωσε: «Η κατανόηση των ανθρώπων δεν είναι χάσιμο χρόνου».
Ο Ζάκερμπεργκ δεν είναι ήρωας, ούτε διάβολος. Είναι η ενσάρκωση της ψηφιακής εποχής με όλα τα θαύματα και τους εφιάλτες της.
