Οι αιτίες για την επιβράδυνση της Wall Street φέτος είναι πολλές. Υπερβολικές αποτιμήσεις, ιστορικά υψηλά επιτόκια σε πραγματικούς όρους, πολιτική αβεβαιότητα σε κορυφαίο επίπεδο και ένα δημόσιο χρέος που πλησιάζει το μη βιώσιμο. Ωστόσο, η μεγαλύτερη απειλή για το χρηματιστήριο των ΗΠΑ ίσως να μην είναι ούτε οι αγορές ούτε η Fed.
Ο Φίλιξ Μάρτιν προειδοποιεί στη στήλη Breakingviews του Reuters ότι ο παράγοντας που πιέζει περισσότερο τη χρηματιστηριακή αγορά αυτή τη στιγμή είναι η γήρανση του πληθυσμού.
Η «θεωρία του δημογραφικού κραχ», που είχε προκαλέσει ανησυχία τη δεκαετία του ’90, επανέρχεται. Η υπόθεση είναι απλή και ανησυχητική: οι baby boomers (γεννημένοι 1946–1964), ως μια ασυνήθιστα πολυφάγος γενιά, αρχικά διοχέτευσαν αμύθητο πλούτο στην αγορά καθώς εισέρχονταν στη φάση κορύφωσης των εισοδημάτων τους. Αργότερα, με την έλευση της συνταξιοδότησης, αναμένονταν να ξεκινήσουν τις μαζικές πωλήσεις μετοχών και ομολόγων σε ένα κοινό που μειώνεται: τη μικρότερη Generation X.
Ανησυχίες από παλιά
Όπως είχε τονίσει ο επενδυτικός γκουρού Τζέρεμι Σίγκελ το 1998, το ερώτημα ήταν απλό: «Να πουλήσουν; Μα σε ποιον; Ποιοι θα αγοράσουν τρισεκατομμύρια σε περιουσιακά στοιχεία των boomers;». Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 και του ’90 επιβεβαιώθηκε το πρώτο μισό της πρόβλεψης: οι αποτιμήσεις εκτοξεύτηκαν, με την αναλογία τιμής προς κέρδη του Ρόμπερτ Σίλερ να εκτοξεύεται από κάτω από 7 μονάδες το 1982 σε πάνω από 44 το 2000.
Ωστόσο, η καταστροφή δεν ήρθε. Αν και η «φούσκα» του dot.com κατέρρευσε, γρήγορα ακολούθησε αναγεννητική πορεία. Οι boomers δεν αποσύρθηκαν μαζικά· συνέχισαν να εργάζονται, αποδείχθηκαν πιο υγιείς από τις προηγούμενες γενιές, ενώ οι ροές στα συνταξιοδοτικά ταμεία ενισχύθηκαν. Ο παγκόσμιος χαρακτήρας των αγορών επέτρεψε την απορρόφηση της προσφοράς μετοχών μέσω ζήτησης από την Ευρώπη, την Κίνα και την Ιαπωνία.
Από το δημογραφικό κραχ στο market melt-up
Η θεωρία του «δημογραφικού κραχ» ξεχάστηκε και αντικαταστάθηκε από τη θεωρία του “market melt-up”, δηλαδή την ιδέα ότι οι πολιτικές στήριξης και η νομισματική χαλάρωση θα διατηρούν συνεχώς την αγορά σε άνοδο.
Όμως, η πραγματικότητα επανέρχεται. Από το 2021, οι ροές από τα συνταξιοδοτικά ταμεία στις ΗΠΑ είναι πλέον αρνητικές. Οι παλιοί αποταμιευτές έχουν μετουσιωθεί σε καθαρούς πωλητές. Τα «defined benefit» ταμεία είχαν αρχίσει να πωλούν εδώ και μια δεκαετία, αλλά τώρα και τα πιο πρόσφατα προγράμματα, με ατομικούς λογαριασμούς, περνούν στην απέναντι όχθη. Η πώληση από τους boomers έχει ήδη ξεκινήσει.
Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει επόμενη γενιά για να αγοράσει. Το 1990, αναλογούσαν 5,5 άτομα ηλικίας εργασίας σε κάθε πολίτη άνω των 65. Το 2023, αυτός ο λόγος έχει πέσει κάτω από το 4. Οι Κασσάνδρες της δεκαετίας του ’90 είχαν προειδοποιήσει: αν η ζήτηση δεν συμβαδίζει με την προσφορά, η αγορά μπορεί να αντιμετωπίσει πτώση 30%. Και ίσως αυτό να είναι αισιόδοξο.
Μα σκοτεινές τους κίνδυνοι στο προσκήνιο
Δύο πρόσθετοι δημογραφικοί παράγοντες ενδέχεται να κάνουν την κατάσταση ακόμη πιο δυσοίωνη.
- Πρώτον, οι χώρες που στήριξαν τη Wall Street με τις αποταμιεύσεις τους — Ευρώπη, Κίνα, Ιαπωνία — και αυτές αντιμετωπίζουν γήρανση. Ο παγκόσμιος επενδυτής που συνήθιζε να αγοράζει τα πωλούμενα από τους boomers, τώρα και αυτός πωλεί. Η κρίση είναι ταυτόχρονα παγκόσμια και αλληλεπικαλυπτόμενη.
- Δεύτερον, οι boomers έχουν χάσει την πολιτική τους δύναμη. Ως το 2010, αντιπροσώπευαν πάνω από το 1/3 των ψηφοφόρων, αλλά από το 2016 οι millennials και η Gen Z κατέχουν την πρωτοκαθεδρία. Το πολιτικό κλίμα που ευνόησε την παγκοσμιοποίηση και τις αγορές — χαμηλή φορολογία, ήπιος πληθωρισμός, φιλελεύθερη εμπορική πολιτική — αρχίζει να κλονίζεται.
Ο νεαρός αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς και οι ψηφοφόροι του δεν έχουν το ίδιο συμφέρον να προστατεύσουν τις αποταμιεύσεις των boomers. Έτσι, η Wall Street μένει χωρίς δίχτυ ασφαλείας. «Λένε πως οι ανοδικές αγορές δεν πεθαίνουν από γηρατειά. Ίσως αυτή τη φορά να κάνουν λάθος», καταλήγει.
