Ορισμένοι βλέπουν τη μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού ως έναν τρόπο για την ανακούφιση της περιβαλλοντικής πίεσης που ασκεί η ανθρωπότητα στον πλανήτη. Ωστόσο, για πολλές ανεπτυγμένες χώρες, αυτή η συρρίκνωση είναι επώδυνη – και τα πράγματα ενδέχεται να χειροτερεύσουν.
Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, που στηρίζονται σε έναν αυξανόμενο ενεργό πληθυσμό για να υποστηρίξουν τους λιγότερους συνταξιούχους, δεν θα είναι πλέον βιώσιμα. Οι γηράσκουσες κοινωνίες θα χάσουν την ενέργεια και την καινοτομία των νέων. Η ενθάρρυνση της μετανάστευσης ως αντίμετρο στις μειώσεις του ντόπιου πληθυσμού μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω κοινωνικές εντάσεις.
Το TFR και οι επιπτώσεις του
Στις χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), το συνολικό ποσοστό γονιμότητας (TFR, ο μέσος αριθμός παιδιών που αναμένεται να αποκτήσει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της) βρίσκεται στο 1,5, πολύ κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης, το οποίο ανέρχεται περίπου σε 2,1 παιδιά ανά γυναίκα.
Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι σχεδόν το 25% των χωρών του κόσμου θα δουν τον πληθυσμό τους να μειώνεται κατά μέσο όρο 14% μέσα στα επόμενα 30 χρόνια.
Η μόνη εξαίρεση είναι το Ισραήλ. Παρά τα δεδομένα, το TFR του Ισραήλ έχει συνέχει να αυξάνεται τα τελευταία 30 χρόνια. Ο Άλεξ Βάινρεμπ, δημογράφος στο Κέντρο Μελετών Κοινωνικής Πολιτικής Taub στο Ισραήλ, εκτιμά ότι το ποσοστό το 2023 ήταν 2,84, ενώ πέρυσι μπορεί να είχε ανέβει ελαφρώς.
Ένας κύριος παράγοντας για τον περιορισμό των γεννήσεων και στο Ισραήλ είναι το κόστος ζωής. Παρά το υψηλό ποσοστό γεννήσεων, οι κρατικές δαπάνες του Ισραήλ είναι τελικά κάτω από τον μέσο όρο.
Τι κάνει όμως τη διαφορά;
Σύμφωνα με ανάλυση του Foreign Policy, το θρησκευτικό στοιχείο δεν μπορεί να παραμεληθεί. Η θρησκεία, ή η απουσία της, έχει καθοριστικό ρόλο στην πολιτική, τον τρόπο ζωής, την εκπαίδευση και τη γεωπολιτική του Ισραήλ.
Επιπλέον, η ισραηλινοπαλαιστινιακή διαμάχη αποκτά ολοένα και πιο θρησκευτική διάσταση.
Χαρέντι: 6,48 παιδιά ανά γυναίκα
Ο κύριος παράγοντας που πρέπει να εξεταστεί είναι ο υπερορθόδοξος (ή Χαρέντι) πληθυσμός της χώρας, που αντιστοιχεί περίπου στο 12% του συνολικού πληθυσμού. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (2020-22), το TFR των Χαρέντι ήταν 6,48 παιδιά ανά γυναίκα, αριθμός που συγκρίνεται μόνο με χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, όπου τα ποσοστά υπερβαίνουν συχνά το 5 και φθάνουν το 6,64 στο Νίγηρα.
Το TFR των Χαρέντι εκτοξεύθηκε τη δεκαετία του 1980, όταν τα κρατικά επιδόματα για παιδιά έγιναν πιο γενναιόδωρα. Οι μοναδικές συνθήκες της κοινότητας Χαρέντι συμβάλλουν σε αυτό το εκθετικό TFR:
Ζουν κυρίως σε κλειστές κοινότητες με έντονο θρησκευτικό ζήλο και αξίες που προωθούν την απόκτηση πολλών παιδιών.
Μείωση πληθυσμού λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων
Παρόλα αυτά, ο δείκτης γονιμότητας των Χαρέντι έχει μειωθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια από το ανώτατο επίπεδο των 7,3, πιθανόν λόγω του γεγονότος ότι οι γυναίκες αναγκάζονται να εργάζονται και να ενισχύουν τις οικογένειές τους, ενώ οι άντρες ασχολούνται κυρίως με τη μελέτη θρησκευτικών κειμένων. Αυτή η επιβάρυνση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες συμβάλλει στις στατιστικές διαφοροποιήσεις.
Μειωμένος αριθμός γεννήσεων στους μουσουλμάνους
Ο δεύτερος βασικός παράγοντας είναι το TFR των μουσουλμάνων και άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% της ισραηλινής κοινωνίας. Το ποσοστό γονιμότητας για τις μουσουλμάνες το 2022 ανήλθε σε 2,87, σύμφωνα με κυβερνητικά στοιχεία, ωστόσο έχει σημειώσει απότομη πτώση, ακολουθώντας τις γενικές τάσεις στην αραβική περιοχή.
Μόλις 20 χρόνια νωρίτερα, το TFR των μουσουλμάνων στο Ισραήλ ήταν 4,55 παιδιά ανά γυναίκα. Το συνολικό TFR των Ισραηλινών Εβραίων παραμένει κατά 15% υψηλότερο από ό,τι πριν από 20 χρόνια, ενώ το μουσουλμανικό έχει μειωθεί κατά 37%.
Συνδυασμός θρησκείας και εθνικισμού
Οι φεμινίστριες αναδεικνύουν τις κοινωνικές πιέσεις που δέχονται οι Ισραηλινές να αποκτούν παιδιά, αλλά αυτό δεν εξηγεί γιατί οι πιέσεις αυτές παραμένουν ισχυρές όταν έχουν υποχωρήσει σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Η απάντηση φαίνεται να βρίσκεται στο συνδυασμό θρησκείας και εθνικισμού, ένα φαινόμενο που έχει παρατηρήσει ο Καναδός ερευνητής Κέβιν ΜακΚουίλαν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αυτές οι δύο δυνάμεις είναι ιδιαίτερα ισχυρές, ειδικά σε συνθήκες συνεχών συγκρούσεων με άλλες εθνοθρησκευτικές ομάδες.
Ένας ακόμα παράγοντας είναι η «οικογενειοκρατία» που προτάσσει τον κοινωνικό ρόλο της οικογένειας, σύμφωνα με την Μπάρμπαρα Σ. Όκουν, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.
Η εθνικιστική διάσταση είναι αυταπόδεικτη. Τα χρόνια του πολέμου και το αίσθημα της ματαίωσης έχουν ενισχύσει έναν ισχυρό εθνικισμό στο Ισραήλ, που διαπερνά όλα τα πολιτικά ρεύματα.
Ωστόσο, η Όκουν πιστεύει ότι στον ισραηλινό χώρο, η θρησκεία και ο εθνικισμός είναι σχεδόν αδιαχώριστοι.
Η Χαμάς ενίσχυσε τις γεννήσεις
Μερικοί δημογράφοι είχαν παρατηρήσει μια ελαφρά μείωση των γεννήσεων από το 2018 και άρχισαν να υποστηρίζουν ότι οι δυνάμεις του εκσυγχρονισμού είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στο Ισραήλ. Οι Ισραηλινοί αντιμετώπιζαν πλέον τις συνέπειες του αυξανόμενου κόστους ζωής και την προσωπική αυτονομία σε αντίθεση με τις οικογενειακές απαιτήσεις.
Ωστόσο, φαίνεται ότι η κατάσταση αυτή ήρθε νωρίς. Μία από τις ειρωνείες της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 στο Ισραήλ είναι ότι ενίσχυσε το αίσθημα αβεβαιότητας και αναζωπύρωσε τους κραδασμούς του εθνικισμού και του κοινοτισμού. Η απότομη αύξηση των γεννήσεων μετά την 7η Οκτωβρίου μπορεί να αποδειχθεί προσωρινή – ή να διατηρηθεί από έναν αναζωογονημένο εθνικισμό.
naftemporiki.gr
