Μία εβδομάδα, πολλές εξελίξεις, ένας πρωταγωνιστής: ο Ντόναλντ Τραμπ. Με συνεχείς συμφωνίες, πολιτικές στροφές και αιφνιδιαστικές ενέργειες, ο Αμερικανός πρόεδρος ανατρέπει την παγκόσμια σκακιέρα και επιβάλλει τη δική του λογική.
Ποια είναι αυτή; Ειρήνη χωρίς ιδεολογία, σταθερότητα χωρίς θεσμούς, εξωτερική πολιτική ως επιχειρηματικό παζάρι. Από τη Μέση Ανατολή μέχρι την Ουκρανία και από την Κίνα έως την Τεχεράνη, ο Τραμπ δεν αναζητά απλά λύσεις. Δοκιμάζει αν ο κόσμος μπορεί να λειτουργήσει με κανόνες που θέτει μόνος του.
Ένα νέο δόγμα πραγματισμού;
Στην ομιλία του στη Σαουδική Αραβία, ο Τραμπ διακήρυξε ένα όραμα των διεθνών σχέσεων βασισμένο στο εμπόριο και όχι σε αξίες. Όπως δήλωσε, η αμερικανική πολιτική πρέπει να υπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας και όχι αφηρημένες ιδεολογικές αρχές.
«Δεν είναι αρμοδιότητά μου να κρίνω τις ψυχές των ξένων ηγετών – αυτό ανήκει στον Θεό. Η δική μου αποστολή είναι να υπερασπιστώ την Αμερική», τόνισε χαρακτηριστικά.
Αυτή η στάση αποδείχθηκε και στη Συρία, όπου, παρά τις αντιρρήσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αποφάσισε να άρει τις κυρώσεις κατά της Δαμασκού και να αναγνωρίσει de facto το νέο καθεστώς του Άχμεντ αλ-Σάραα.
Τον περιέγραψε ως «ελκυστικό και σκληρό» – χαρακτηριστικά που φαίνεται να προβάλλουν περισσότερο από τη δημοκρατική νομιμοποίηση ή την προστασία των μειονοτήτων.
Τακτικισμοί στην Ουκρανία
Στην Ουκρανία, η απουσία στρατηγικής συνέχειας είναι ακόμα πιο εμφανής. Ενώ οι Ευρωπαίοι ηγέτες ζητούσαν 30ήμερη κατάπαυση πυρός από τη Ρωσία, ο Τραμπ υπονόμευσε τη συλλογική στάση ενθαρρύνοντας απευθείας διαπραγματεύσεις Κιέβου–Μόσχας στην Τουρκία.
Όταν ο Πούτιν τελικά απέσυρε την αντιπροσωπεία του, ο Τραμπ φάνηκε αβέβαιος, προτείνοντας προσωπική εμπλοκή χωρίς σαφές σχέδιο.
Οι Ευρωπαίοι βλέπουν αυτή τη στάση ως ευκαιρία αλλά και ρίσκο: ευκαιρία να αποδείξουν στον Τραμπ ότι ο Πούτιν εμποδίζει την ειρήνη και ρίσκο ότι, χωρίς συνοχή, η πίεση προς τη Μόσχα θα μετατραπεί σε διπλωματικό θέατρο χωρίς αποτέλεσμα. Τη Δευτέρα – μετά την τηλεφωνική επικοινωνία των δύο ηγετών – θα μάθουμε περισσότερα.
Η Κίνα ως τελικός στόχος
Ο πραγματικός στόχος της αποσυμπίεσης στη Μέση Ανατολή, την Ουκρανία και το Ινδο-πακιστανικό μέτωπο φαίνεται να είναι η δημιουργία διπλωματικού χώρου για την κύρια αναμέτρηση με την Κίνα.
Παρά τη ρητορική της σκληρής στάσης, η Ουάσινγκτον πρόσφατα μείωσε τους δασμούς από 145% σε 30% – δήθεν για μεγαλύτερη πρόσβαση στην κινεζική αγορά. Το μοτίβο είναι γνωστό: υπερβολική απαίτηση, απειλή, υποχώρηση, δήλωση νίκης.
Ωστόσο, οι εντάσεις με το Πεκίνο παραμένουν βαθιές. Το ερώτημα είναι αν η κυβέρνηση Τραμπ προετοιμάζεται για μια συγκροτημένη στρατηγική αποτροπής ή αν το «art of the deal» είναι ανεπαρκές απέναντι σε μακρόπνοες γεωπολιτικές φιλοδοξίες.
Ιράν και Ισραήλ: Το νέο παράδοξο
Η προσέγγιση προς το Ιράν – με τέσσερις γύρους συνομιλιών μέσω του ειδικού απεσταλμένου Στιβ Γουίτκοφ – υποδηλώνει ακόμα μία μετατόπιση.
Ο Τραμπ προσπαθεί να πετύχει έναν συμβιβασμό με οικονομικά κίνητρα, ελπίζοντας ότι το εμπόριο θα πείσει την Τεχεράνη να αναστείλει τα πυρηνικά της σχέδια. Ωστόσο, η ιρανική ηγεσία παραμένει ιδεολογική και αναθεωρητική, στοχεύοντας σε μια ριζική αλλαγή της περιφερειακής τάξης.
Αυτή η στάση έχει προκαλέσει αμηχανία στο Ισραήλ. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος είχε την τιμή να είναι ο πρώτος ξένος ηγέτης που επισκέφθηκε τον Λευκό Οίκο κατά τη δεύτερη θητεία του Τραμπ, βλέπει σήμερα τις ΗΠΑ να πλησιάζουν τη Συρία και το Ιράν χωρίς διαβουλεύσεις και χωρίς διασφαλίσεις για την ασφάλεια του Ισραήλ.
Όντας στην άκρη, το ρήγμα στις σχέσεις των δύο ηγετών φαίνεται δύσκολο να γεφυρωθεί, εκτός αν τα οικονομικά συμφέροντα αλλάξουν και πάλι.
Το ρίσκο της απόλυτης προσωποποίησης
Η κατάσταση που διαμορφώνεται είναι μιας εξωτερικής πολιτικής απόλυτα προσωποποιημένης – χωρίς συμμετοχή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ή του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας. Οι αποφάσεις λαμβάνονται ad hoc, υπό την επιρροή ηγετών όπως ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, με ασαφή όρια μεταξύ εμπορικών συμφωνιών και γεωπολιτικών ανταλλαγών.
Ορισμένοι αναλυτές κάνουν λόγο για μία νέα εκδοχή του δόγματος Νίξον: ελαχιστοποίηση των ιδεολογικών διαφορών για χάρη της ισορροπίας ισχύος. Άλλοι προειδοποιούν ότι, χωρίς θεσμική ισορροπία και ηθικό πυρήνα, η εξωτερική πολιτική μπορεί να εξελιχθεί σε μια ασταθή καιροσκοπική πρακτική – επικίνδυνη για τη χώρα και τον κόσμο.
