Μέχρι τις αρχές του 2023, το Ιράκ ήταν μια περιθωριακή αγορά για τη Visa και τη Mastercard, με διασυνοριακές συναλλαγές κάτω των 50 εκατ. δολαρίων το μήνα.
Ωστόσο, τον Απρίλιο του ίδιου έτους, το ποσό εκτοξεύθηκε στα 1,5 δισ. δολάρια, σημειώνοντας αύξηση 2.900% σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Τι προκάλεσε αυτή την αλλαγή; Σύμφωνα με Αμερικανούς και Ιρακινούς αξιωματούχους, καθώς και έγγραφα που εξέτασε η Wall Street Journal, παραστρατιωτικές ομάδες στο Ιράκ βρήκαν τρόπους να «εκμεταλλευτούν» τα δολάρια μέσω εν λόγω εταιρειών, τόσο για δικά τους συμφέροντα όσο και για το Ιράν.
Η στροφή προς τις κάρτες άρχισε όταν το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών και η Fed της Νέας Υόρκης έκλεισαν ένα σημαντικό παραθυράκι στα τέλη του 2022, που επέτρεπε διεθνείς εμβάσεις από ιρακινές τράπεζες χωρίς ελέγχους κατά του ξεπλύματος χρημάτων.
Αυτό το κενό, που προήλθε από την αμερικανική κατοχή του Ιράκ, επέτρεψε στο Ιράν και στις συμμάχους του πολιτοφυλακές να αποκτούν πρόσβαση σε δισεκατομμύρια δολάρια για δεκαετίες.
Προπληρωμένες κάρτες
Με το παραθυράκι πλέον κλειστό, οι πολιτοφυλακές έκαναν γρήγορα στροφή στην τακτική των προπληρωμένων καρτών.
Ακούσια, οι Visa και Mastercard συνέβαλαν στην αύξηση των συναλλαγών, υπογράφοντας συνεργασίες με ιρακινούς παρόχους για την έκδοση καρτών και προσφέροντας οικονομικά κίνητρα.
Ορισμένοι από αυτούς τους παρόχους είχαν σχέσεις με πολιτοφυλακές. Σε ένα περιβάλλον εκτενούς διαφθοράς, οι μηχανισμοί εντοπισμού απάτης ήταν ανεπαρκείς.
Αν και το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ενημέρωσε τις εταιρείες για τις συνδέσεις με ένοπλες ομάδες, χρειάστηκαν μήνες για να περιοριστούν οι ύποπτες συναλλαγές σοβαρά. Παρόλα αυτά, οι μηνιαίες συναλλαγές κυμάνθηκαν από 400 εκατ. έως 1,1 δισ. δολάρια στο 2023 και στις αρχές του 2024.
Περιορισμοί από την κεντρική τράπεζα
Για να ανακόψει το φαινόμενο, η Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ έθεσε πρόσφατα ανώτατο μηνιαίο όριο στα 300 εκατ. δολάρια.
Το Ιράκ διαθέτει διπλό σύστημα συναλλάγματος: μια επίσημη ισοτιμία και μια ανεπίσημη, υψηλότερη. Έτσι, κάποιος μπορεί να αγοράσει κάρτες στο Ιράκ, να αναλήψει δολάρια στο εξωτερικό με την επίσημη ισοτιμία (1.320 δηνάρια ανά δολάριο) και να επιστρέψει στο Ιράκ, όπου τα μετατρέπει σε δηνάρια στην ανεπίσημη ισοτιμία (έως και 1.600). Αυτό το arbitrage απέδιδε έως και 21% καθαρό κέρδος.
Το αποτέλεσμα; Ένα πολύ κερδοφόρο «παιχνίδι» για τις πολιτοφυλακές του Ιράκ, οι οποίες έχουν ιρανική στήριξη και υποβάλλονται σε αμερικανικές κυρώσεις λόγω επιθέσεων σε αμερικανικά συμφέροντα. Ταυτόχρονα, οι Visa και Mastercard κέρδισαν έσοδα, χρεώνοντας ποσοστά 1%–1,4% ανά συναλλαγή (ή ακόμα περισσότερα σε «επικίνδυνες» αγορές).
Μόνο το 2023, οι Ιρακινοί κάτοχοι καρτών υπολογίζεται ότι κέρδισαν περίπου 450 εκατ. δολάρια, ενώ οι δύο εταιρείες συγκέντρωσαν σχεδόν 120 εκατ. δολάρια. Το 2024, τα έσοδα τους αυξήθηκαν κατά 60%.
Θέση των ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ προσπαθούν για χρόνια να αποκόψουν το Ιράν και τους συμμάχους του στο Ιράκ από τα δολάρια, λόγω κυρώσεων σχετικών με το πυρηνικό του πρόγραμμα και χρηματοδότηση τρομοκρατίας. Σημειώνεται ότι το Ιράν υποστηρίζει και τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ.
Σύμφωνα με το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών, οι ένοπλες ομάδες απέκτησαν πολλές κάρτες φορτωμένες με δολάρια, τις μετέφεραν στα ΗΑΕ και σε γειτονικές χώρες, όπου έκαναν αναλήψεις και στη συνέχεια επαναφέρουν τα χρήματα στο Ιράκ, μετατρέποντας τα ξανά σε δηνάρια με κέρδος. Αυτά τα έσοδα πιθανόν χρηματοδότησαν εξοπλισμούς ή κατέληξαν σε προσωπικούς λογαριασμούς.
Υπάρχουν και άλλες παραλλαγές του συστήματος, όλες στηριγμένες στις διαφορές ισοτιμίας.
Πρόσφατα, το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ζήτησε από την Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ να μπλοκάρει περισσότερες από 200.000 κάρτες που σχετίζονται με πολιτοφυλακές.
Διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα
Η κυβέρνηση Τραμπ, η οποία διεξάγει εδώ και μήνες διαπραγματεύσεις με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, ενισχύει τη στάση της με στόχο την εξάλειψη πλοίων που παρακάμπτουν τις κυρώσεις.
Οι ισχυρές φιλοϊρανικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ, όπως η Ταξιαρχία Μπαντρ και η Καταΐμπ Χεζμπολάχ, έχουν σημαντική επιρροή στους κρατικούς και τραπεζικούς θεσμούς, βοηθώντας το Ιράν να παρακάμψει τις κυρώσεις, δημιουργώντας ένα “μυστικό δίκτυο οικονομικών διευκολυντών”.
«Η αμερικανική κυβέρνηση θα συνεχίσει να είναι προσεκτική σε κάθε απειλή για το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων των φιλοϊρανικών παραγόντων», δήλωσε εκπρόσωπος του Υπουργείου.
Παρά τις προειδοποιήσεις των αμερικανικών αρχών, οι Visa και Mastercard χρειάστηκαν μήνες για να περιορίσουν τις συναλλαγές. Από τον Μάιο του 2023, η Fed της Νέας Υόρκης και το Υπουργείο Οικονομικών άρχισαν να κάνουν πιεστικές ερωτήσεις στις εταιρείες, με τακτικές συναντήσεις με την Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ καθ’ όλη τη διάρκεια του 2024. Οι σημαντικές αλλαγές πραγματοποιήθηκαν τελικά τον Μάρτιο του 2025.
Η αντίδραση των εταιρειών
Οι εκδότες καρτών στο Ιράκ που συνεργάζονταν με τη Visa και Mastercard δεν υπάγονταν σε κυρώσεις. Δεν έχει δημοσιοποιηθεί καμία κατηγορία κατά των εταιρειών για παραβίαση κανονισμών. Οι εταιρείες δεν έκαναν τίποτα παράνομο και αντέδρασαν μόλις συνειδητοποίησαν τη σγετική απάτη.
Ο εκπρόσωπος της Mastercard, Σεθ Άισεν, δήλωσε: «Η συνεργασία με κυβερνήσεις είναι θεμελιώδης για τα προγράμματά μας και το κάναμε από νωρίς και για αυτό το θέμα». Τόνισε ότι η ιρακινή κυβέρνηση υποστηρίζει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας, ενισχύοντας τις ηλεκτρονικές πληρωμές.
Ο εκπρόσωπος της Visa, Φλέτσερ Κουκ, ανέφερε: «Πρώτη προτεραιότητά μας είναι να εξασφαλίζουμε ότι οι συναλλαγές συμμορφώνονται με τον νόμο. Όταν εντοπίζουμε ή ενημερωνόμαστε για ύποπτες ή παράνομες δραστηριότητες, προχωρούμε σε ενέργειες».
Διανομή καρτών σε άλλες χώρες
Αφού σταμάτησαν οι διεθνείς εμβάσεις, η Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ ενέκρινε τη χρήση καρτών για συναλλαγές στο εξωτερικό με την επίσημη ισοτιμία, αυξάνοντας τη χρήση τους για arbitrage.
Κούριερ πολιτοφυλακών μετέφεραν τις κάρτες σε χώρες όπως τα ΗΑΕ, η Τουρκία και η Ιορδανία. Ιρακινοί σχημάτιζαν ουρές στα ATM του Ντουμπάι, αναλήπτοντας μετρητά από προπροπληρωμένες κάρτες.
Τα χρήματα επιστρέφουν στο Ιράκ μέσω του άτυπου συστήματος hawala ή via ηλεκτρονικές μεταφορές και στη συνέχεια μετατρέπονται σε δηνάρια στην ανεπίσημη αγορά. Στο υψηλό σημείο του 2023, η διαφορά ισοτιμίας έφτασε τα 1.600 δηνάρια ανά δολάριο, ενώ τώρα έχει μειωθεί γύρω στα 1.400.
