Δεκέμβρης 1973. Στην άκρη ενός ιταλικού αυτοκινητοδρόμου, μέσα στη βροχή, ένα αγόρι αιμορραγεί, χωρίς αυτί, με θολωμένο βλέμμα.
Σηκώνει το χέρι του για να σταματήσει ένα φορτηγό. «Είμαι ο Πολ Γκετί», λέει με δάκρυα. Οι καραμπινιέροι που φτάνουν τον αναγνωρίζουν. Είναι ο εγγονός του πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο, ελεύθερος μετά από πέντε μήνες απαγωγής και έναν ακρωτηριασμό.
Ο παππούς του, Ζαν Πολ Γκετί, παραμένει αδιάφορος. Προσφέρει μόλις 2,2 εκατομμύρια δολάρια για λύτρα — το ποσό που μπορεί να δηλώσει για φορολογικούς σκοπούς. Το υπόλοιπο το δανείζει στον γιο του με 4% επιτόκιο. Έχει, όπως λέει, άλλα 14 εγγόνια και δεν σκοπεύει να υποκύψει στους απαγωγείς, ακόμα κι αν ο εγγονός του αναγκαστεί να «διαμελισθεί».
Είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος στο κόσμο, και η στάση του στην απαγωγή του εγγονού του προκαλεί shock. Ποιος είναι όμως ο Γκετί;
Το πρώτο εκατομμύριο
Γεννημένος το 1892 στη Μινεάπολη, γιος ενός πρώην ασφαλιστή που έκανε περιουσία από πετρέλαιο στην Οκλαχόμα, ο Ζαν Πολ φτάνει στα 24 του χρόνια με το πρώτο του εκατομμύριο.
Σπουδάζει στην Οξφόρδη, μιλά έξι γλώσσες και διαβάζει αρχαία ελληνικά. Όμως δεν τον ενδιαφέρει η θεωρία, παρά μόνο η πράξη και το κέρδος.
Στη διάρκεια των δεκαετιών ’20 και ’30, αγοράζει φτηνές εταιρείες και τις μετατρέπει σε αυτοκρατορίες: Pacific Western, Skelly, Tidewater. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, μετατρέπει την Spartan Aircraft σε κολοσσό τροχοβιλών. Αργότερα, αποκτά και το Hotel Pierre στη Νέα Υόρκη, για να μένει κοντά στο κέντρο εξουσίας.
Η γεώτρηση που τον έκανε θεό
Το 1949 επενδύει 9 εκατομμύρια δολάρια για να αποκτήσει τα δικαιώματα εξόρυξης σε ένα άγονο κομμάτι γης ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ.
Μετά από τέσσερα χρόνια χωρίς αποτέλεσμα, στον πέμπτο βρίσκει θησαυρό. Το 1957, το περιοδικό Fortune εκτιμά την περιουσία του μεταξύ 700 εκατομμυρίων και 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Ο ίδιος σχολιάζει: «Ένα δισεκατομμύριο δεν είναι πια αυτό που ήταν».
Φτωχός σε αισθήματα, πλούσιος σε αντικείμενα
Ο Ζαν Πολ Γκετί είναι μισητός για την απληστία του. Στην έπαυλή του στο Σάρεϊ, οι καλεσμένοι πληρώνουν με κέρματα για να κάνουν τηλεφωνήματα.
Πηγαίνει φίλους σε εκθέσεις σκύλων και τους κάνει να περιμένουν δώδεκα λεπτά για να μπούν με μισό εισιτήριο.
Είναι σκληρός. Παντρεύεται πέντε φορές και χωρίζει τόσες. Αποξενώνεται από τους γιους του. Σκορπά εξουσία αλλά όχι αγάπη.
Ο γιος του, Σερ Πολ, δεν αντέχει το βάρος. Τον θαυμάζει και τον φοβάται. Όταν χάνει τον γιό του από απαγωγή, καταλαβαίνει ότι ο πατέρας του δεν σώζει, αλλά δανείζει — με τόκο.
Αλλά η τέχνη… αξίζει
Στην τέχνη, ο Γκετί επενδύει χωρίς δεύτερες σκέψεις. Συλλέγει γλυπτά, ρωμαϊκές προτομές, πίνακες, χαλιά, ταπισερί, σπάνιες βιβλιοθήκες. Έχει σαφή άποψη.
Γράφει για την ευρωπαϊκή τέχνη του 19ου αιώνα. Μιλά με πάθος για την ανάγκη του κόσμου να δει και να κατανοήσει τους πολιτισμούς του παρελθόντος.
Δημιουργεί το Μουσείο Γκετί στο Μαλιμπού, με σχέδιο ρωμαϊκής βίλας. Απαιτεί δωρεάν είσοδο και πάρκινγκ. Δεν θέλει “μπετονένια μπουντρούμια”, όπως λέει, και επιβλέπει ακόμα και τις αγορές γραφικής ύλης, επιπλήττοντας τον αρχιτέκτονα που αγόρασε ξύστρα 17 δολαρίων.
Η κληρονομιά και το κενό
Φεύγει από τη ζωή στις 6 Ιουνίου 1976. Δεν προλαβαίνει να δει το μουσείο του ολοκληρωμένο, αλλά αφήνει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στους διαχειριστές του Ιδρύματος Γκετί.
Το 1984, η Getty Oil πωλείται στην Texaco για 10 δισ. δολάρια, κάνοντας το Ίδρυμα Γκετί το πιο πλούσιο στον κόσμο. Το Getty Center, που ανοίγει το 1997, είναι ένας θρίαμβος τέχνης, αρχιτεκτονικής και εξουσίας.
Ο εγγονός του, Πολ, δεν ξεπερνά ποτέ τον τρόμο της απαγωγής. Ο γιος του, Σερ Πολ, γίνεται φιλάνθρωπος, δίνοντας σε εθνικούς φορείς και κοινωφελείς οργανισμούς. Όταν του προσάπτουν εκδικητικά κίνητρα, απαντά: «Αυτό δεν είναι αλήθεια. Είναι ντροπιαστικό για μένα και για το μουσείο».
Ένα όνομα γεμάτο αντιφάσεις
Ο Ζαν Πολ Γκετί είναι η ενσάρκωση της αμερικανικής μεγαλοπρέπειας και της ανθρώπινης μοναξιάς.
Μια ζωή χτισμένη πάνω στο πετρέλαιο, με τα χέρια του να πιάνονται στο μάρμαρο. Δεν ήθελε να αγαπήσει, αλλά να μείνει. Και έμεινε: σε προτομές και σε μια προσεκτικά φυλαγμένη αίθουσα, γεμάτη έργα και σιωπή.
