Η Ελευσίς είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023 και παρουσιάζει το εικαστικό και ερευνητικό έργο “Μυστήριο 15 Το Ανοιχτό Μουσείο”, δημιουργία της διεθνώς αναγνωρισμένης εικαστικού και ομότιμης Καθηγήτριας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, Βάνας Ξένου.
Η μεγάλη αναδρομική έκθεση ανοίγει τις πύλες της στο κοινό την Κυριακή 30 Μαρτίου, και φιλοξενείται σε δύο εμβληματικούς χώρους της πόλης: το ανακαινισμένο εργοστάσιο ΙΡΙΣ και τον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας. Αυτή η τοποθέτηση αποκαλύπτει την πολυδιάστατη ταυτότητα της περιοχής, που συνδυάζει το ιερό και το βιομηχανικό, τη μύηση και τη λήθη.
Το έργο είναι ένα πλέγμα ερευνητικής μεθοδολογίας και αρχειακής σύνθεσης, που συνδυάζει εικαστική πρακτική και σχεδιαστικές προσεγγίσεις, ερευνώντας την ιστορική και σύγχρονη ταυτότητα της Ελευσίνας. Στο επίκεντρο βρίσκεται το εικαστικό και θεωρητικό έργο της Βάνας Ξένου, που εστιάζει στην πόλη αυτή και παρουσιάζεται μέσα από τριάντα χρόνια πορείας σε διάφορους χώρους, πόλεις και χώρες, συμπληρωμένο με νέα έργα. Μέσω μιας συνδυαστικής παρέμβασης, η πόλη αναδεικνύεται ως ένα ανοιχτό μουσείο, χώρος συνεχούς μύησης, όπου το παρελθόν μεταμορφώνεται σε δυναμική διαδικασία.
Σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια της απώλειας μετασχηματίζεται σε δημιουργία, προσθέτοντας νέα διάσταση στο πολιτισμικό παλίμψηστο της Ελευσίνας και οδηγώντας σε νέες νοηματικές και συμβολικές εκφράσεις της ιστορικής και μυθολογικής της διάστασης. Η Ελευσίνα, ως το μεγαλύτερο ιερό του αρχαίου κόσμου αλλά και σύγχρονη βιομηχανική περιοχή, έχει μια σύνθετη ταυτότητα που την καθιστά χώρο συνεχούς πολιτισμικής αναστοχασμού.
Η έρευνα εστιάζει στο μακρύ ταξίδι των Ελευσινίων Μυστηρίων, αναδεικνύοντας τα ιστορικά και μυθικά στοιχεία που σχηματίζουν τη φυσική, πολιτισμική και ανθρωπολογική ύπαρξη της πόλης. Τα θεαματικά γλυπτά που έχουν εκτεθεί σε χώρους με βαρύνουσα συμβολική αξία, συνοδευόμενα από υποβλητικά νέα έργα, οι χωρικές εγκαταστάσεις, τα τοπόσημα και οι αρχιτεκτονικοί σχεδιασμοί προτείνουν μια δυναμική ανάγνωση της πόλης, προσκαλώντας τον θεατή να βιώσει τη μετάβαση από τη μελαγχολία στο όραμα, από το ερειπωμένο παρόν σε έναν χώρο πνευματικής αναγέννησης. Οι προτεινόμενες χωρικές κατασκευές και τα τοπόσημα συνδέουν χρονικούς κόμβους διαφορετικών εποχών, προσφέροντας στον επισκέπτη – τον σύγχρονο flâneur – μια βιωματική διαδρομή.
Όπως αναφέρει η Βάνα Ξένου: «Η μύηση, μέσα από φιλοσοφικούς όρους, αποτελεί την καθοριστική αλλαγή στην υπαρξιακή συνθήκη: ο μυημένος είναι διαφορετικός μετά τη μύηση, καθώς αυτή τον εντάσσει στην ανθρώπινη κοινότητα και σε έναν κόσμο πνευματικών και παιδευτικών αξιών. Οι μυημένοι στην Ελευσίνα βίωναν κάτι ανώτερο από την ατομική τους μοίρα».
Το Μυστήριο 15 Ανοιχτό Μουσείο δημιουργεί ένα ζωντανό πεδίο εξερεύνησης ανάμεσα στην ιστορία, τη μνήμη και τη σύγχρονη ταυτότητα της πόλης, οδηγώντας τον επισκέπτη σε ένα μυσταγωγικό ταξίδι.
