Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί μία πολύπλοκη κατασκευή από χαλκό, ενσωματωμένη σε ξύλινο πλαίσιο, η οποία ανακαλύφθηκε το 1900 από σφουγγαράδες σε ένα ναυάγιο κοντά στα Αντικύθηρα, σε βάθος 60 μέτρων. Μια πρόσφατη μελέτη από ερευνητές του πανεπιστημίου Mar del Plata στην Αργεντινή εξετάζει αυτόν τον αρχαίο υπολογιστή.
Θεωρείται ένα από τα πρώτα υπολογιστικά συστήματα, ένας ωρολογιακός μηχανισμός με δεκάδες ακριβείας οδοντωτούς τροχούς που περιστρέφονται γύρω από πολλούς άξονες, σε λειτουργία παρόμοια με εκείνη των μηχανικών ρολογιών.
Η πλέον αποδεκτή θεωρία αναφορικά με τη λειτουργία του υποστηρίζει ότι επρόκειτο για έναν αναλογικό υπολογιστή σχεδιασμένο για να υπολογίζει τις κινήσεις των αστρονομικών σωμάτων. Σύμφωνα με τις επικρατούσες απόψεις, κατασκευάστηκε περίπου το 87 π.Χ. από τον Ρόδιο αστρονόμο Γέμινο.
Ο μηχανισμός πρώτα μελετήθηκε από τον αρχαιολόγο Βαλέριο Στάη, ο οποίος το 1902 παρατήρησε ότι ένα από τα πέτρινα μέρη του είχε ενσωματωμένο ένα οδοντωτό γρανάζι. Έτσι, αναγνωρίστηκε ως η αρχαιότερη διατηρημένη διάταξη με γρανάζια.
Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, η τριγωνική μορφή των γραναζιών του και κάποια κατασκευαστικά λάθη μπορεί να οδήγησαν σε ανακριβείς ενδείξεις, με αποτέλεσμα πιθανώς να του αφαιρέσουν τη λειτουργικότητά του. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα περίπλοκο σύστημα που λειτουργεί κατά παρόμοιο τρόπο με τα μηχανικά ρολόγια.
Αμφιβολίες σχετικά με την ακρίβεια του μηχανισμού
Αν και έχουν διασωθεί μόνο θραύσματα του μηχανισμού, προηγούμενες μελέτες αναπαριστούν την κατασκευή και τις κύριες λειτουργίες του, όπως η σήμανση των θέσεων του Ήλιου και της Σελήνης, οι ημερομηνίες με εκλείψεις και οι ημερολογιακοί κύκλοι.
Ωστόσο, η ακρίβεια του μηχανισμού εγείρει την αμφιβολία των ειδικών. Ο Αργεντινός ερευνητής Esteban Guillermo Szigety και ο Δρ. Gustavo Arenas επικεντρώθηκαν σε δύο καθοριστικούς παράγοντες: το τριγωνικό σχήμα των γραναζιών και κατασκευαστικά λάθη.
Σε αντίθεση με σύγχρονες κατασκευές, οι οποίες διαθέτουν καμπυλωτές διαμορφώσεις για ομαλότερη κίνηση, τα γρανάζια του μηχανισμού των Αντικυθήρων είχαν δόντια σε σχήμα V.
Αυτή η κατασκευή προκαλούσε μικρές επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις στην κίνηση, οδηγώντας σε ανακρίβειες.
Χρησιμοποιώντας υπολογιστικό εξομοιωτή, η ομάδα επιβεβαίωσε ότι υπό ιδανικές συνθήκες (χωρίς κατασκευαστικά λάθη), τα τριγωνικά δόντια δημιουργούσαν μικρές αποκλίσεις στους δείκτες του μηχανισμού. Για παράδειγμα, ο δείκτης της Σελήνης παρουσίαζε μέγιστη απόκλιση 2,5 μοιρών, ένα αποδεκτό περιθώριο για τον χρόνο. Ωστόσο, τα προβλήματα προέκυπταν όταν τα δόντια συνδυάζονταν με κατασκευαστικά σφάλματα.
Η μελέτη περιλάμβανε και τα λάθη που κατέγραψε ο επιστήμονας Mike Edmunds, ο οποίος εξέτασε σαρώσεις αξονικής τομογραφίας του μηχανισμού.
Πιθανά ελαττώματα του μηχανισμού
Ο Edmunds εντόπισε δύο τύπους σφαλμάτων: τα τυχαία σφάλματα, που αφορούν μικρές αποκλίσεις στη θέση των οδοντωτών τροχών, και τα συστηματικά σφάλματα, που αναφέρονται σε ημιτονοειδείς μετατοπίσεις προκαλούμενες από αποκεντρωμένους άξονες ή λάθος σημάνσεις κατά την κατασκευή του μηχανισμού.
Κατά την προσομοίωση αυτών των σφαλμάτων στο υπολογιστικό μοντέλο, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, αν και οι αποκλίσεις στους δείκτες ήταν διαχειρίσιμες, υπήρχε ένα πιο σοβαρό πρόβλημα: η μπλοκαρισμένη λειτουργία του μηχανισμού ή ο αποσυγχρονισμός του.
Η ομάδα αποκάλυψε ότι, λόγω των υπολογισμένων κατασκευαστικών σφαλμάτων, ο μηχανισμός θα μπορούσε να είχε σταματήσει να λειτουργεί μόλις 120 ημέρες μετά την αρχική χρήση του (το ένα τρίτο του ετήσιου κύκλου).
Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα γρανάζια κολλούσαν τελείως, σταματώντας ολόκληρο το σύστημα. Σε άλλες, προκαλούσαν καθυστερήσεις, αποσυντονίζοντας κάποιους από τους δείκτες.
Αν τα σφάλματα ήταν όσο σημαντικά υπολογίζει ο Edmunds, τότε ο μηχανισμός ενδέχεται να μην ήταν λειτουργικός, σύμφωνα με τους ερευνητές. Είτε λειτουργούσε είτε όχι, τα αρχικά σφάλματα φαίνεται να ήταν μικρότερα, ενώ μετά από 2.000 χρόνια κάτω από τη θάλασσα, επιδείνωσαν σημαντικά. Η μελέτη στηρίζει μια παλαιότερη θεωρία του Edmunds, ότι ο μηχανισμός πιθανόν να χρησίμευε ως εκπαιδευτικό εργαλείο και όχι ως σύστημα υπολογισμού των αστρονομικών κινήσεων.
Ακόμη και αν οι εκτιμήσεις του δεν ήταν απόλυτα ακριβείς, ήταν επαρκείς για να διδάξουν τις αστρονομικές έννοιες.
