Η Μπριζίτ Μπαρντό ξαπλώνει ξυπόλυτη στην παραλία του Σαιν-Τροπέ, ελαφρώς αγγίζοντας το τσιγάρο στα χείλη της, ενώ ο Ζαν-Πολ Μπελμοντό περιπλανιέται στα Ηλύσια Πεδία, με τον καπνό να αναδύεται «θρασύ» από το στόμα του.
Αυτές οι δύο εικόνες αποτυπώνουν μια ολόκληρη γενιά, μια εποχή όπου ο καπνός δεν ήταν απλώς μια συνήθεια — ήταν στάση ζωής, σινεμά, φλερτ, ακόμα και αντίσταση. Ήταν, τελικά, σέξι. Αυτή η εποχή όμως φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος της.
Στη Γαλλία, όπως αναφέρει ρεπορτάζ του Associated Press, το τσιγάρο δεν ήταν ποτέ απλώς συνήθεια. Ήταν κομμάτι του πολιτισμού, της κουλτούρας και της ταυτότητας. Αντιπροσώπευε την αύρα της Μορό, τη γοητεία της Μπαρντό και την επιβλητική γοητεία του Μπελμοντό — μέχρι τώρα.
Από την 1η Ιουλίου, αν κάποιος θελήσει να επαναλάβει αυτές τις εμβληματικές σκηνές στην καθημερινότητά του, ακόμη και χωρίς κάμερα, κινδυνεύει με πρόστιμο έως 135 ευρώ. Η νέα απαγόρευση καπνίσματος, πιο αυστηρή από ποτέ στη Γαλλία, κάνει παράνομο το κάπνισμα σχεδόν σε κάθε δημόσιο υπαίθριο χώρο όπου υπάρχουν παιδιά: παραλίες, πάρκα, παιδικές χαρές, σχολικές εισόδους, στάσεις λεωφορείων και γήπεδα.
«Ο καπνός πρέπει να εκλείψει από περιοχές όπου η παρουσία παιδιών είναι αναγκαία», αναφέρει στο AP η υπουργός Υγείας, Κατρίν Βωτρέν. «Η ελευθερία καπνίσματος σταματά εκεί που αρχίζει το δικαίωμα του παιδιού να αναπνέει καθαρό αέρα».
Η μεγάλη οθόνη
Εάν το νομοσχέδιο αντανακλά υποχρεώσεις για τη δημόσια υγεία, είναι και κάτι πιο βαθύ: μια πολιτισμική αλλαγή. Μια αθόρυβη επανάσταση στη χώρα που έκανε τον καπνό τέχνη. Διότι στη Γαλλία, ο καπνός είχε συνδεθεί με τον έρωτα, τα όνειρα και την επανάσταση — στις ταινίες φυσικά. Στην πραγματικότητα όμως, έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία.
Σύμφωνα με τη Γαλλική Αντικαρκινική Εταιρεία, πάνω από το 90% των γαλλικών ταινιών της περιόδου 2015–2019 περιλαμβάνει σκηνές καπνίσματος — ποσοστό υπερδιπλάσιο από εκείνο των αμερικανικών ταινιών.
Κάθε γαλλική ταινία προσφέρει κατά μέσο όρο σχεδόν τρία λεπτά καθαρού καπνού. Αυτό ισοδυναμεί με έξι τηλεοπτικές διαφημίσεις τριάντα δευτερολέπτων. Ο Μπελμοντό στο «Με κομμένη την ανάσα» του Γκοντάρ δεν καπνίζει απλώς: ενσαρκώνει τη γλώσσα της νεανικής ανυπακοής. Η Μπαρντό στο «Και ο Θεός… έπλασε τη γυναίκα» αποπνέει καπνό και ελευθερία. Η Μορό, με τη χαρακτηριστική φωνή της, δίνει στον καπνό μια υπαρξιακή ποιητική διάσταση. Ποιος δεν επιθυμούσε αυτή τη φωνή;
Η πραγματικότητα είναι σκληρή: κάθε χρόνο στη Γαλλία, 75.000 άτομα πεθαίνουν από καπνιστικές ασθένειες. Παρά την πτώση των ποσοστών (λιγότερο από το 25% των Γάλλων καπνίζουν καθημερινά), η συνήθεια παραμένει ανθεκτική, ειδικά μεταξύ των νέων και για τις αστικές ελίτ.
Αλλαγή επιρροών και στάσης
Στον σταθμό Gare du Nord, η πινακίδα «Interdit de fumer» δεν προκαλεί πια έκπληξη. Όμως, στο Μαρραί, στο κέντρο του Παρισιού, οι αντιδράσεις κυμαίνονται από λογική αποδοχή μέχρι μελαγχολική άρνηση.
«Ήταν καιρός. Δεν θέλω τα παιδιά μου να πιστεύουν ότι το κάπνισμα είναι ρομαντικό», δηλώνει η 34χρονη αγοραστής μόδας Κλεμάνς Λοράν πίνοντας εσπρέσο σε μια γεμάτη ταράτσα. «Η Μπαρντό το παρουσίαζε σέξι. Δεν έδειχνε τις συνέπειες».
Λίγα μέτρα πιο πέρα, ο 53χρονος αντικέρ Λικ Μποντρί σκληραίνει τις απόψεις του: «Το κάπνισμα είναι τμήμα της κουλτούρας μας. Αν μας το πάρουν, τι μένει; Smoothies με kale;»
Απέναντί του, η 72χρονη Ζαν Λεβί γελά, με τη φωνή της σημαδεμένη — όπως λέει — από δεκαετίες Gauloises. «Το πρώτο μου τσιγάρο το άναψα βλέποντας τη Μορό», εξομολογείται πίσω από vintage γυαλιά. «Ήταν η φωνή της. Καπνιστή, ερωτική, αληθινή. Ποιος δεν ήθελε μια τέτοια φωνή;», εκφράζει.
Το δύσκολο διαζύγιο
Η Γαλλία ίσως δεν είναι η μοναδική χώρα που αντιμετωπίζει αυτό το ζήτημα. Η Σουηδία επένδυσε ήδη στην απαγόρευση του καπνίσματος σε εξωτερικούς δημόσιους χώρους, όπως εστιατόρια και σχολικές αυλές από το 2019. Η Ισπανία ακολούθησε με περιορισμούς στα καφέ βεράντας. Η Βρετανία εφάρμοσε τους δικούς της κανονισμούς, και η Γαλλία, έστω με καθυστέρηση, τους ενημερώνει.
Ακόμα και η Air France διατήρησε το κάπνισμα εν πτήσει μέχρι το 2000 — πολύ αργότερα από τις αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες. Γιατί το «διαζύγιο» με τον καπνό ήταν δύσκολο. Όχι μόνο από τη νικοτίνη, αλλά και από την εικόνα του εαυτού που ήθελε να μιμηθεί τη Μορό ή τον Μπελμοντό.
Στην πλατεία Βοζ, ο φοιτητής λογοτεχνίας Τομά Μπουσάρ κρατά ηλεκτρονικό τσιγάρο, το οποίο προς το παρόν εξαιρείται από την απαγόρευση. «Ίσως αυτός να είναι ο συμβιβασμός μας», λέει χαμογελώντας. «Λιγότερο σέξι, αλλά και λιγότερες ρυτίδες».
Για μια χώρα που έκανε τον καπνό σύμβολο ταυτότητας, η νέα απαγόρευση δεν είναι απλώς υγειονομικό μέτρο. Είναι η αποποίηση μιας εποχής. Κάθε ρουφηξιά στο μέλλον θα είναι και μια ανθυγιεινή ανάμνηση.
