Στο εξώφυλλο του Saturday Evening Post, μια γυναίκα με μπλε φόρμα και κόκκινη μπαντάνα κάθεται με το τρυπάνι της στο γόνατο, ενώ το Mein Kampf του Χίτλερ καταστρέφεται κάτω από τη μπότα της.
Αυτή είναι η Rosie the Riveter — και έχει μόλις γράψει ιστορία χωρίς να εκφέρει λέξη. Η ημερομηνία είναι 29 Μαΐου 1943.
Στο εξώφυλλο του Saturday Evening Post, η Rosie the Riveter κοιτάζει στο πλάι, με ένα χέρι να εκφράζει αυταρχική αποφασιστικότητα, το τρυπάνι της ακουμπισμένο στο γόνατό της, ενώ το Mein Kampf λιώνει κάτω από τις μπότες της.
Φοράει μπλε ολόσωμη φόρμα, κόκκινη μπαντάνα με λευκές βούλες και κρατά ένα μεταλλικό φαγητοδοχείο με το όνομά της: «Rosie». Η στάση της θυμίζει αρχαίο προφήτη — ο Νόρμαν Ρόκγουελ την εμπνέεται από τον Ησαΐα της Καπέλα Σιστίνα.
Η Rosie βασίζεται στην 19χρονη Μαίρη Κιφ, μια τηλεφωνήτρια από το Βερμόντ, γειτόνισσα του Ρόκγουελ. Θα της ζητήσει συγγνώμη τηλεφωνικά χρόνια αργότερα, αλλά κανείς δεν θυμάται τη Μαίρη. Θυμούνται τη Rosie. Γιατί εκείνη την ημέρα του Μαΐου, η Rosie γίνεται σύμβολο. Και δεν υπάρχει επιστροφή.
Οι γυναίκες στις βιομηχανίες
Μέσα στους φρενήρεις ρυθμούς της πολεμικής οικονομίας, οι γυναίκες εισέρχονται στα εργοστάσια με ποικιλία ρόλων — από συγκολλήτριες και μηχανικούς έως χειρίστριες ανυψωτικών και βαρέων μηχανημάτων. Κατασκευάζουν αεροπλάνα, συναρμολογούν πλοία, γεμίζουν σφαίρες και γράσσουν γρανάζια.
Στην Pan Am, σαράντα γυναίκες αντικαθιστούν άνδρες μηχανικούς στο αεροδρόμιο LaGuardia. Στην Καλιφόρνια, εργαζόμενες της Douglas Aircraft δουλεύουν δίπλα-δίπλα με άνδρες για την κατασκευή βομβαρδιστικών. Σε κάθε γωνιά της Αμερικής, οι βιομηχανίες μεταμορφώνονται.
Η Rosie παντού
Όμως, η Rosie δεν είναι απλώς μια εργάτρια. Είναι μια αφήγηση. Τραγουδιέται σε swing ρυθμό από τον Kay Kyser: «All the day long / whether rain or shine / she’s a part of the assembly line…»
Γίνεται ταινία, διαφήμιση της Monsanto, αφίσα της κυβέρνησης: «Μπορείς να χρησιμοποιήσεις μίξερ; Τότε μπορείς να χειριστείς δράπανο.» Είναι αυτό που η παλιά Αμερική ανησυχεί και η νέα θαυμάζει: μια γυναίκα με δύναμη και όνειρα.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, περίπου 19 εκατομμύρια γυναίκες εργάζονται. Από αυτές, έξι εκατομμύρια αποκτούν εργασία για πρώτη φορά.
Είναι μητέρες, κόρες, συζύγοι. Μοιράζονται σπίτια, πλένουν ρούχα, φροντίζουν τα παιδιά των γειτόνων για να εργάζονται σε αντίθετες βάρδιες. Δημιουργούν κοινοτικές σχέσεις από ανάγκη. Και τα καταφέρνουν.
Το 1943, το Κογκρέσο ψηφίζει τον νόμο Lanham, τον πρώτο —και τελευταίο— ομοσπονδιακό νόμο για παιδική φροντίδα στην ιστορία των ΗΠΑ. Δυστυχώς, αυτός ο νόμος διαλύεται έξι μήνες μετά το τέλος του πολέμου.
Και ένα κίνημα γεννιέται
Ωστόσο, όταν τελειώνει ο πόλεμος, αρχίζει η υποχώρηση. Οι ίδιες αφίσες που καλούσαν τις γυναίκες να σηκώσουν το τρυπάνι, τώρα τις επιστρέφουν πίσω στην κουζίνα. «Η Ρόζι έγινε πάλι νοικοκυρά», λένε. Το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών μειώνεται από 36% σε 28% μέχρι το 1947.
Κι όμως, κάτι έχει αλλάξει. Δεν ξεχνιέται πλέον ότι οι γυναίκες έκαναν «αντρικές δουλειές» — και τις έκαναν εξαιρετικά. Ότι οδήγησαν βιομηχανίες με δικά τους χέρια. Η Rosie γίνεται η πρόγονος ενός ολόκληρου κινήματος. Μια κρυφή φεμινίστρια με μπαντάνα και μποτάκια εργασίας.
Στο Ρίτσμοντ της Καλιφόρνια, στο Rosie the Riveter WWII Home Front National Historical Park, οι τελευταίες αληθινές Rosies —όσες είναι ακόμη εν ζωή— αφηγούνται τις ιστορίες τους στους επισκέπτες. Φορούν κονκάρδες, χαμογελούν και δείχνουν φωτογραφίες. Ορισμένες, όπως η Έλινορ Ότο, εργάστηκαν στην αεροναυπηγική μέχρι τα 95 τους.
Και κάθε φορά που μια γυναίκα κοιτάζει ψηλά και δηλώνει «Μπορώ να το κάνω», η Rosie είναι εκεί — στο βάθος, στο εργοστάσιο, στην ιστορία.
Γιατί δεν είναι απλώς μια εικόνα. Είναι η ψυχή της αλλαγής. Η γυναίκα με το τρυπάνι. Αυτή που καταπολεμά τον φασισμό με το πόδι της — και δεν γυρνά ποτέ πίσω.
