Ήταν Μάιος 1911, όταν η Ελληνική Βουλή πραγματοποίησε τη σημαντική συζήτηση για την καθιέρωση της μονιμότητας στο Δημόσιο, η οποία τελικά ψηφίστηκε τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς.
Οι περίπου οκτώ δεκαετίες από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μέχρι τότε είχαν φέρει έναν περιορισμένο προβληματισμό για το Συνταγματικό πλαίσιο, αν και η πολιτική κατάσταση είχε φτάσει σε σημείο βρασμού.
Αιτίες γνωστές: Ο πελατειασμός και η πολιτική εκμετάλλευση προσλήψεων από τα κόμματα—με διαφορετικά επίπεδα αφοσίωσης στη φαυλότητα—έκαναν τους δημοσίους υπαλλήλους ομήρους των εκάστοτε διοικήσεων.
Παράλληλα, αυτό δημιούργησε έναν ιστορικό γενετικό κώδικα που προώθησε το αντιπαραγωγικό «όνειρο» μιας «θέσης στο Δημόσιο» για πολλές γενιές.
Ας κρατήσουμε δύο χρονικές «φωτογραφίες» από την πορεία μέχρι το 1911 όταν η μονιμότητα απέκτησε συνταγματική αναγνώριση.
Η πρώτη προέρχεται από το 1878:
Ο αμείλικτος δημοσιογράφος Γεώργιος Καμπούρογλου καταγράφει ένα πυκνό νέφος παρασιτισμού να καλύπτει την πλατεία που ονόμασε «Κλαυθμώνας».
Παυσανίες και Θεσιθήρες
Καθισμένος τον Ιούλιο του 1878 σε ένα καφενείο στον κήπο του τότε Υπουργείου Οικονομικών, περιγράφει τους Παυσανίες (που ονόμασε έτσι τους απολυμένους από το Δημόσιο) και τους Θεσιθήρες (όσους επιδιώκουν μια θέση).
Στην «Εστία» του καλοκαιριού εκείνου έγραψε:
«Γνωρίζετε τον κήπο του κλαυθμώνος; Παράδοξο ερώτημα! Όλοι τον γνωρίζουν και πρέπει να τον γνωρίζουν, καθώς είναι το αγαπημένο καταφύγιο της πλειονότητας του Έθνους, που απαρτίζεται από υπαλλήλους και παυσανίες. Ωστόσο, ας επιτραπεί να γράψω μερικές λέξεις για τον κήπο αυτόν, χάριν της μικρής μειονότητας, των εργαζομένων και των φορολογουμένων, διότι πιθανόν αυτοί να έχουν αμυδρή γνώση σχετικά με αυτό.»
Κυρ Νικολάκης
Η περιπαικτική αφήγηση καταλήγει με τον «κυρ Νικολάκη», έναν υποδηματοποιό που τελικά προσελήφθη ως «αλαταποθηκάριος με πλήρεις αποδοχές» στο Δημόσιο.
Ο Κυρ Νικολάκης καπνίζει τον ναργιλέ του, προκαλώντας φθόνο στους Παυσανίες.
Κάποια στιγμή, ένας από αυτούς αγανακτεί και κραυγάζει: «Πότε θα έρθουμε κι εμείς στα πράγματα. Να δεις πώς κάνουν την πόζα».
Δίπλα στον δημοσιογράφο, διάφοροι άνθρωποι «παρέπαιαν και χασμουριόντουσαν, σκεπτόμενοι αν να δράσουν ή να εργαστούν. Όσο για τον υπάλληλο Κυρ Νικολάκη; «Ο υπάλληλος απολαμβάνει τον ναργιλέ! Και θα τον απολαμβάνει μέχρις ότου η κατάσταση αλλάξει και αυτός τίτλο όπως ο ‘τέως’».
Εάν η περιγραφή του Καμπούρογλου μοιάζει υπερβολική, ας «ταξιδέψουμε» στην δεύτερη εικόνα.
Διοίκηση με φατριές
Προέρχεται από ομιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου τον Σεπτέμβριο του 1910 στην Πλατεία Συντάγματος. Εκεί, ο Εθνάρχας, αντικατοπτρίζοντας τις αιτιάσεις του Κινήματος στο Γουδί, περιγράφει τη δημόσια διοίκηση και την εκπαίδευση της εποχής, ως αλληλένδετα ζητήματα:
«Δημόσια εκπαίδευση που… τρέφει ανίκανους προϋπολογισμού τροφίμους για οποιοδήποτε παραγωγικό επάγγελμα. Εκκλησία… περιοριζόμενη σε ξηρούς τύπους… Σύστημα δημοτικό στηριγμένο σε δήμο, ο οποίος… έγινε… όργανο καταδυνάστευσης στα χέρια των φατριών. Διοίκηση με φατριές, η οποία διαιωνίζει την τυραννία και μετά την απελευθέρωση του ελληνικού λαού.»
Είναι φανερό ότι το 1911 οι συνθήκες για μεταρρύθμιση στο Δημόσιο είχαν ωριμάσει:
Έτσι, οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, τον Μάιο εκείνης της χρονιάς, κλήθηκαν να νομοθετήσουν τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων.
Η Βουλή του 1911, βέβαια, είχε κυρίως (307 στους 362) βουλευτές των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου λόγω των εκλογών της 28ης Νοεμβρίου 1910 και της αποχής των παλαιών κομμάτων.
Διαλόγους από τις πρακτικές της κοινοβουλευτικής συζήτησης του Μαΐου 1911 αποκαλύπτουν τον έντονο προβληματισμό για τη μονιμότητα με πολλές ερωτήσεις και παρατηρήσεις, κάποιες από τις οποίες επιβεβαιώθηκαν και άλλες όχι με την πάροδο των χρόνων.
- Η μονιμοποίηση ενδέχεται να οδηγήσει τους δημοσίους υπαλλήλους σε κακές συνήθειες, ανησυχεί ένας βουλευτής και ζητά «νέους και επιστημονικά καταρτισμένους» υπαλλήλους.
- Η μονιμότητα «μπορεί να κάνει ορισμένους υπαλλήλους τυράννους», παρατηρεί άλλος βουλευτής.
- Ένας τρίτος θεωρεί πως «με τη νομιμοποίηση θα περιοριστεί η θεσιθηρία, αλλά προτείνει να εισαχθεί νόμος για ‘προσωρινή παύση’».
Τα υπόλοιπα σας τα αφήνουμε να τα ανακαλύψετε μόνοι σας από τα πρακτικά της Βουλής, που παρατίθενται εδώ και παρουσιάζουν την ιστορία με τον παραδοσιακό τους τόνο, δείχνοντας πόσα χρόνια έχουν περάσει από τότε, διατηρώντας ωστόσο τη διαχρονικότητα των ανησυχιών.
Τα πρακτικά
Λουκάς Ρούφος Κανακάρης: Επαινεί τα πλεονεκτήματα των διατάξεων, υποβάλλει παρατηρήσεις, μεταξύ των οποίων ότι πρέπει να μονιμοποιηθούν οι υπάλληλοι της Βουλής και ο διευθυντής ταχυδρομείων και τηλεγράφων.
Θαλής Κουτούπης: Θεωρεί ότι η μονιμοποίηση των ανώτερων υπαλλήλων θα προκαλέσει πρόβλημα, καθώς οι επόμενοι υπάλληλοι θα αποκτήσουν τις κακές συνήθειες αυτών και θα προσαρμόζονται αποκλειστικά προς αυτούς, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να τοποθετηθούν νέοι επιστήμονες στις ανώτερες θέσεις. Υποστηρίζει ότι ο διαγωνισμός είναι απαραίτητος και το ασφαλέστερο κριτήριο.
Η εκκαθάριση δεν περιέλαβε τους περισσότερους ανώτερους υπαλλήλους του παρελθόντος. Δε σχεδόν κανείς ανώτερος υπάλληλος δεν έχει εξειδικευμένες γνώσεις για την υπηρεσία του. Αν μονιμοποιήσουμε τους ανώτερους υπαλλήλους, θα μείνουμε χωρίς χρήσιμους υπαλλήλους, άρα πρέπει να εξαιρεθούν από τη μονιμοποίηση οι ανώτεροι και να σταματήσουμε στους τμηματάρχες.
Ι. Δογάνης: Θεωρεί ότι η μονιμοποίηση μπορεί να είναι επισφαλής, αλλά δεν υπάρχει κίνδυνος να κάνουν οι υπάλληλοι κατάχρηση της θέσης τους, διότι θα απαλλαγούν από εξωτερικές πιέσεις.
Π. Αραβαντινός: Λέει ότι με τη μονιμοποίηση δεν παραβιάζεται η διαίρεση των εξουσιών. Αναμένει ότι θα περιοριστεί η θεσιθηρία και προτείνει να εισαχθεί νόμος για προσωρινή παύση.
Δ. Γκλαβάς: Φοβάται μήπως το αποκεντρωτικό σύστημα πηγάσει νέες διαφθορές. Με τη μονιμοποίηση των παλαιών υπαλλήλων δεν οικοδομούμε βάσεις που θα αντέξουν τον χρόνο.
Αθ. Χρηστίδης: Λέει ότι προσπαθώντας να οργανώσουμε τη διοίκηση, πρέπει να διασφαλίσουμε την αποδοτικότητα των υπαλλήλων.
Στ. Δραγούμης: Η Βουλή είναι κυρίαρχο σώμα και μπορεί να αποφασίσει για τη μονιμότητα. Υπογραμμίζει ότι το Κράτος έχει υποσχεθεί μονιμότητα στους υπαλλήλους χωρίς αποτέλεσμα.
Ελ. Βενιζέλος: Δηλώνει ότι οι υπάλληλοι που ήδη απολαμβάνουν το καθεστώς μονιμότητας θα συνεχίσουν να το απολαμβάνουν μέχρι την έναρξη της λειτουργίας του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Πολλοί βουλευτές: Μάλιστα. Σίγουρα.
Ι. Πατσουράκος: ΕΚφράζει την άποψη ότι δεν πρέπει να συνταγματοποιηθεί η μονιμότητα πριν από μια νέα εκκαθάριση, καθώς φαύλοι υπάλληλοι είναι ακόμα στην υπηρεσία.
