Το αρχαιότερο γνωστό κομμάτι τέχνης στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν είναι ένα μικρό ομοίωμα από αμμόλιθο, που αναπαριστά έναν άνθρωπο της Μεσολιθικής εποχής, χωρίς πρόσωπο. Σε πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Archaeological Research in Asia, μια ομάδα αρχαιολόγων από την Ιαπωνία και το Αζερμπαϊτζάν αποκάλυψε τις τεχνικές που χρησιμοποίησαν για να διερευνήσουν τις λεπτομέρειες του λίθινου αυτού έργου, το οποίο μαρτυρά την πολιτιστική μετάβαση από τη Μεσολιθική στη Νεολιθική εποχή.
«Μια μεταβατική περίοδος»
«Τα στιλιστικά χαρακτηριστικά του ομοιώματος διαφέρουν σημαντικά από εκείνα των Νεολιθικών ανθρώπινων ομοιωμάτων στην περιοχή», τονίζουν οι μελετητές, «και αποτελούν πολύτιμη πηγή για την κατανόηση των πολιτισμικών διαδικασιών κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους Μεσολιθικούς και Νεολιθικούς πολιτισμούς στο Νότιο Καύκασο».
Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν το ειδώλιο στο σπήλαιο Damjili, το οποίο είχε εξερευνηθεί πρώτη φορά το 1953. Οι ανακαλύψεις στο εσωτερικό του σπηλαίου υποδεικνύουν μια πλούσια συγκέντρωση οικισμών της Νεολιθικής εποχής, ενώ υπάρχουν και ίχνη ζωής που χρονολογούνται στην Μέση Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή.
Παραλίγο να καταλήξει στα σκουπίδια
Το ειδώλιο, γνωστό ως “Μονάδα 5.2”, αρχικά κινδύνευσε να απορριφθεί όταν βρέθηκε κοντά στον ποταμό Κούρα, καθώς φαινόταν να είναι απλώς ένας βράχος. Ευτυχώς, κάποιος παρατήρησε τις χαραγμένες γραμμές και αναγνώρισε ότι επρόκειτο για έργο τέχνης. Η ανάλυση με μικροσκόπιο αποκάλυψε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χαραγμάτων.
«Το γενικό μοτίβο υποδηλώνει ότι το αντικείμενο αναπαριστά ένα ανθρώπινο ομοίωμα», σημειώνουν οι συγγραφείς.
Τεχνικές ανάλυσης του ειδωλίου
Η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα χρονολόγησε το εύρημα μεταξύ 6400 και 6100 π.Χ. Ωστόσο, απαιτήθηκαν επιπλέον τεχνικές όπως υπολογιστική τομογραφία και ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης για να εκτιμηθεί η πραγματική πολιτιστική του αξία και οι διαφορές σε σχέση με Νεολιθικά δείγματα.
Εκφράσεις ανθρώπινης μορφής
Η μία πλευρά του ομοιώματος παρουσίαζει πιο περίπλοκα λαξεύματα, υποδεικνύοντας πιθανότατα το μπροστινό μέρος της μορφής. Με διαστάσεις περίπου 5.08 εκ. μήκος, 1.25 εκ. πλάτος και 0.8 εκ. πάχος, υπάρχουν λεπτομέρειες που αποδεικνύονται με τη χρήση λίθινων εργαλείων.
Οι κάθετες γραμμές στην κορυφή της πέτρας πιθανώς να αναπαριστούν μαλλιά. Υπάρχει επίσης μια οριζόντια γραμμή που ενδεχομένως υποδηλώνει κεφαλόδεσμο ή καπέλο, καθώς το κεφάλι δεν φέρει στολίδια. Το ειδώλιο δεν έχει χαρακτηριστικά προσώπου, οπότε είναι αδύνατο να προσδιοριστεί το φύλο του.
Το κάτω μέρος του σώματος έχει λιγότερη διακόσμηση, αλλά περιέχει τρεις οριζόντιες γραμμές που ενδέχεται να υποδηλώνουν ζώνη, καθώς και κάθετες γραμμές που υποδεικνύουν περίζωμα ή ποδιά. Η ομάδα βρήκε επίσης κοκκινωπές περιοχές με υψηλότερο σίδηρο, υποδεικνύοντας την πιθανότητα οι κόκκινες χρωστικές να αποτελούν μέρος του αρχικού σχεδίου.
«Η εγχάραξη είναι προσεκτικά εκτελεσμένη, υποδεικνύοντας τον υψηλό βαθμό δεξιοτεχνίας των τεχνιτών, αν και παρατηρούνται αποκλίσεις στην ένταση των χαραγμάτων», αναφέρει η ομάδα. Υπήρχαν διαφορές σε πλάτη και βάθη κατά την επεξεργασία, υποδεικνύοντας διάφορους ρυθμούς. «Οι πιο έντονες γραμμές στην εμπρόσθια πλευρά υποδηλώνουν την προσοχή που έδωσε ο δημιουργός στο κεφάλι, αν και δεν αποτυπώνονται λεπτομέρειες προσώπου», προσθέτουν οι ερευνητές.
«Ένα σπάνιο εύρημα»
Η ομάδα ανακάλυψε επίσης πέτρινες εστίες φωτιάς, οστά και κομμάτια από κονιορτοποιημένη πέτρα, αν και αυτά είναι εξαιρετικά σπάνια. «Το ειδώλιο 5.2 είναι ένα σπάνιο εύρημα», τονίζουν. Η τεχνική του επισημαίνει την τοπική παράδοση καλλιτεχνικής αναπαράστασης, αλλά ενδέχεται να υπάρχουν επιρροές από τη Νοτιοδυτική Ασία.
«Αυτό το δείγμα είναι μοναδικό στην προϊστορία του Νότιου Καύκασου», αναφέρουν οι ερευνητές. «Ελπίζουμε ότι η μελέτη μας θα λειτουργήσει ως βάση για την ανάλυση μικρών πέτρινων αντικειμένων στην περιοχή, φωτίζοντας την μετάβαση από τη Μεσολιθική στη Νεολιθική εποχή στον Νότιο Καύκασο».
