Οι πρόγονοί μας είχαν πολλές παράξενες απόψεις για την πατρότητα. Οι άνδρες ιστορικά διαμόρφωσαν τους νόμους προς όφελός τους, όπως παρατηρεί ο Economist.
Περίπου το ένα τρίτο των διατάξεων του Κώδικα του Χαμουραμπί — του αρχαίου νομικού κειμένου από τη Βαβυλώνα — αφορά τις οικογενειακές σχέσεις. Όποιος μελετήσει προσεκτικά τη λίθινη στήλη, διακοσμημένη με φαλλικά σύμβολα, θα διαπιστώσει μια σαφή πατροκεντρική μεροληψία: ο γιος που επιτίθεται στον πατέρα του πρέπει να υποστεί ακρωτηριασμό, ενώ η σύζυγος που σχεδιάζει να σκοτώσει τον σύζυγό της, βρίσκει την ποινή της δημόσιας ανασκολοπίσής της.
Στο βιβλίο «Πατρότητα: Μια Ιστορία Αγάπης και Εξουσίας», όπως τονίζει ο Economist, ο Αμερικανός μελετητής Όγκουστιν Σέτζγουικ εξετάζει την εξέλιξη των αντιλήψεων για τους πατέρες μέσα στους αιώνες. Αυτό που εντυπωσιάζει δεν είναι μόνο η ωμότητα των ποινών, αλλά και η απίστευτη ποικιλία ανοησιών που παλαιότερα θεωρούνταν σοφία. Από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Φρόιντ, πολλοί έχουν προτείνει περίεργες θεωρίες για τη σχέση του πατέρα με τα παιδιά, σύμφωνα με τον συγγραφέα.
Ο Άγιος Αυγουστίνος, επηρεασμένος από την απώλεια του δικού του παιδιού — που πέθανε σε νεαρή ηλικία — διατύπωσε την θεωρία του «προπατορικού αμαρτήματος»: το μωρό φέρει την αμαρτία του πατέρα του μέσω της σεξουαλικής πράξης. Αυτή η έννοια υιοθετήθηκε από την Εκκλησία και αποτέλεσε τη βάση για το βάπτισμα των βρεφών.
Πατρότητα και αγριότητα
Ένα σταθερό μοτίβο είναι η σκληρότητα. Ο Μαρτίνος Λούθηρος φέρεται να έχει πει πως προτιμούσε να έχει έναν νεκρό γιο παρά έναν ανυπάκουο.
Το 1662, η αποικιακή κυβέρνηση της Βιρτζίνια αποφάσισε να αλλάξει την αγγλική παράδοση που συνέδεε το κοινωνικό status με τον πατέρα και πλέον όρισε ότι περνά από τη μητέρα. Αυτή η αλλαγή δεν ήταν μορφή φεμινισμού αλλά εξυπηρετούσε τους λευκούς γαιοκτήμονες, επιτρέποντάς τους να αποκτούν παιδιά με τις σκλάβες τους, γνωρίζοντας ότι τα τέκνα θα ανήκουν στους ίδιους.
Αυτή η διάταξη αύξησε την “αγοραία αξία” των σκλάβων γυναικών, νομιμοποιώντας την ταύτιση του μαύρου χρώματος με τη δουλεία. Η κληρονομιά του καθεστώτος των σκλάβων πλέον εξαρτιόταν από τη μητέρα, δημιουργώντας μακροχρόνιες συνέπειες για τις φυλετικές σχέσεις στις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική.
Το σήμερα: DNA, μπαμπάδες-φροντιστές και νέα ισορροπία
Στη σύγχρονη εποχή, δύο σημαντικές εξελίξεις έχουν μεταμορφώσει την έννοια της πατρότητας:
Καταρχάς, με τα τεστ DNA, οι άνδρες έχουν πλέον τη δυνατότητα να είναι βέβαιοι για την πατρότητα των παιδιών τους. Δεύτερον, οι πατέρες συμμετέχουν περισσότερο από ποτέ στην ανατροφή.
Οι γυναίκες πλέον δεν εξαρτώνται οικονομικά από τους συζύγους τους, αποκτώντας περισσότερη ελευθερία να διαλέξουν ή να απορρίψουν το γάμο και τη μητρότητα. Αυτό τις ωθεί να απαιτούν ισότιμες ευθύνες στο σπίτι, τη στιγμή που τα μοντέρνα εργαλεία όπως το πλυντήριο πιάτων και οι υπηρεσίες delivery προσφέρουν χρόνο και στους άνδρες για περισσότερη συμμετοχή στην ανατροφή.
Ως αποτέλεσμα, οι περισσότεροι σύγχρονοι πατέρες ανακαλύπτουν ότι η συν-γονεϊκότητα δεν είναι βάρος αλλά πηγή χαράς και ικανοποίησης.
Σήμερα, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες, ίσως είναι η καλύτερη εποχή για να είναι κάποιος πατέρας. Πολλές εταιρείες προσφέρουν γενναιόδωρη πατρική άδεια. Υπολογίζεται ότι οι πατέρες συμμετέχουν τώρα τρεις φορές περισσότερο στη φροντίδα των παιδιών απ’ ότι τη δεκαετία του ’60. Η πανδημία του COVID-19 ανάγκασε πολλούς να παραμείνουν στο σπίτι και να εμπλακούν περισσότερο στην ανατροφή. Ακόμα κι όταν επέστρεψαν στις δουλειές τους, πολλοί διατήρησαν τη μεγαλύτερη εμπλοκή τους στη φροντίδα των παιδιών τους.
Μελέτες δείχνουν ότι οι άνδρες είναι πιο πιθανό να δηλώνουν ότι θα ήθελαν να περνούν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους, σε σχέση με τις γυναίκες. Οι σύγχρονοι πατέρες συζητούν περισσότερο, δείχνουν περισσότερη κατανόηση και δεν καταφεύγουν πια στην σωματική πειθαρχία.
Οι ανισότητες
Ωστόσο, οι πρόοδοι δεν είναι ομοιόμορφες. Στις ΗΠΑ, οι πιο μορφωμένοι πατέρες ξοδεύουν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους. Αντίθετα, οι λιγότερο μορφωμένοι πατέρες παρουσιάζουν μείωση του χρόνου που αφιερώνουν στα παιδιά τους σε σχέση με πριν 20 χρόνια και συχνά ζουν μακριά τους, δημιουργώντας κοινωνικό χάσμα στην πατρότητα, με τα παιδιά των εύπορων οικογενειών να επωφελούνται από περισσότερους πόρους και πιο σταθερές ανατροφές.
Πολλοί άνδρες της εργατικής τάξης αντιμετωπίζουν τον αποκλεισμό, καθώς οι γυναίκες έχουν περισσότερες επιλογές. Έτσι, μερικοί άνδρες βιώνουν αυτή την κατάσταση με οργή, γεγονός που έχει πυροδοτήσει πολιτική ανδρικής αγανάκτησης σε πολλές χώρες.
Ο Σέτζγουικ, ωστόσο, δεν εμβαθύνει στις ταξικές αντιπαραθέσεις. Κλείνει το βιβλίο του με έναν πιο προσωπικό τόνο, ρωτώντας τον μικρό του γιο τι πιστεύει ότι πρέπει να είναι ένας καλός πατέρας. Ο γιος του απαντά: «Να είναι αστείος και να αγκαλιάζει καλά». Δεν θα μπορούσαμε να ζητήσουμε καλύτερη συμβουλή.
