Η λήξη του πολέμου στην Ουκρανία φαίνεται ολοένα και πιο μακρινή, παρά τις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ήδη υπογράψει νέο διάταγμα που επιτρέπει στην ρωσική κυβέρνηση να ανακαλέσει τα δικαιώματα των μετόχων στις αμυντικές βιομηχανίες εάν δεν εκπληρώσουν την κρατική αμυντική τους υποχρέωση κατά τη διάρκεια στρατιωτικού νόμου. «Το διάταγμα δίνει τη δυνατότητα στο ρωσικό Υπουργείο Βιομηχανίας και Εμπορίου να διορίσει έναν διαχειριστή σε πολλές επιχειρήσεις, που θα εποπτεύει την εκπλήρωση των συμβάσεων προς την ρωσική κυβέρνηση», αναφέρουν ειδικοί του Ινστιτούτου Μελέτης Πολέμου (ISW).
Ο νέος κανονισμός ισχύει για ρωσικές εταιρείες πολιτικής αεροπορίας, ναυπηγικής, καθώς και για στρατιωτικές κατασκευαστικές και παρασκευαστικές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων κρατικών υπεργολάβων.
«Ο Πούτιν πιθανόν να διαμορφώνει νομικές συνθήκες που θα επιτρέψουν στη ρωσική κυβέρνηση να κατάσχει τμήματα της οικονομίας, αν το Κρεμλίνο επιβάλει στρατιωτικό νόμο για να προετοιμάσει πλήρως τη χώρα για κατάσταση πολέμου», εκτιμούν οι ειδικοί του ISW, προσθέτοντας: «Ο Πούτιν προετοιμάζει την οικονομία και την κοινωνία στη Ρωσία για μια παρατεταμένη σύγκρουση.»
Σε κάθε περίπτωση, η ρωσική οικονομία ήδη στοχεύει στον πόλεμο και έχει υποστεί σοβαρές συνέπειες λόγω των δυτικών κυρώσεων.
Στρατιωτικοποίηση της οικονομίας
Η αναλύτρια Ελίνα Ριμπάκοβα υποστηρίζει ότι ο φόβος του Πούτιν για οικονομική κατάρρευση ενδέχεται να ωθήσει το Κρεμλίνο σε μεγαλύτερη στρατιωτικοποίηση της οικονομίας.
Η πολεμική οικονομία που επιβλήθηκε μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022 έχει γίνει πλέον μόνιμη, ωστόσο, η μελλοντική ανάπτυξη της χώρας αντιμετωπίζει προκλήσεις όπως ο πληθωρισμός και οι τιμές του πετρελαίου.
Τα έσοδα από τις εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου μειώθηκαν κατά 14% ετησίως για το πρώτο τρίμηνο του 2025, λόγω χαμηλότερων τιμών και μειωμένων εξαγωγών, αναφέρει η Κεντρική Τράπεζα της Φινλανδίας. Συνολικά, «η αξία των ρωσικών εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών έπεσε κατά 4% ετησίως μεταξύ Ιανουαρίου και Μαρτίου».
Η αύξηση των δημόσιων δαπανών για στρατιωτικούς σκοπούς, η βιομηχανική μετάβαση στην παραγωγή όπλων και οι επενδύσεις στα προάστια οδήγησαν σε έναν ενδιαφέροντα αποτέλεσμα μεταξύ 2022 και 2024: οι μισθοί αυξήθηκαν περισσότερο από τον πληθωρισμό, χάρη στις κυβερνητικές δαπάνες σε μια επεκτατική πολεμική οικονομία.
Δεδομένα του 2024 δείχνουν ότι η ρωσική οικονομία αναπτύχθηκε πάνω από 4%, και σύμφωνα με τους Financial Times, «το ποσοστό των Ρώσων που διατυπώνουν θετική άποψη για την οικονομική τους κατάσταση έχει ξεπεράσει αυτό των αρνητικών», ενώ τα πραγματικά εισοδήματα ανέκαμψαν στα τέλη του 2022 και αυξάνονται με ρυθμούς που δεν παρατηρούνταν εδώ και πάνω από μια δεκαετία.
Φθίνουσα ανάπτυξη
Ωστόσο, σήμερα η σκιά της φθίνουσας ανάπτυξης βαραίνει τη Ρωσία. Η Μόσχα αναμένει ότι το ΑΕΠ θα αυξηθεί και το 2025, αλλά με πιο χαμηλό ρυθμό του +2%, ενώ το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει +1,5% φέτος και +0,9% το 2026.
Δύο παράγοντες επηρεάζουν αυτή την μείωση των προσδοκιών: πρώτον, η πτώση των τιμών πετρελαίου, στην οποία έχει συμβάλει η ίδια η Μόσχα με την αύξηση παραγωγής εντός του ΟΠΕΚ+.
Δεύτερον, η στρατιωτικοποίηση της οικονομίας έχει οδηγήσει σε αύξηση του αριθμού των θέσεων εργασίας, με την ανεργία να προσεγγίζει το 2,5%, περιορίζοντας τα περιθώρια για παραγωγική επέκταση. Με επιτόκιο 21% από την Κεντρική Τράπεζα, η άντληση κεφαλαίων για επενδύσεις θα είναι δύσκολη χωρίς σημαντικές δημόσιες δαπάνες.
«Ο πόλεμος υπήρξε σίγουρα κινητήριος παράγοντας για τις ρωσικές επενδύσεις και την οικονομική ανάπτυξη, αλλά όπως κάθε έκτακτη περίσταση, η ώθηση που παρέχει δεν μπορεί να είναι μόνιμη. Σε αυτή τη νέα δομή, η κατάσταση έχει φτάσει στα όριά της», προσθέτουν οι ειδικοί της αγοράς.
Προβλήματα και στον στρατό
Οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη δυτική τεχνολογία ημιαγωγών, επηρεαζόμενες καίρια από τις δυτικές κυρώσεις. Σύμφωνα με εσωτερικά έγγραφα της ρωσικής εταιρείας όπλων NPO VS, ο στρατός εκφράζει ανησυχίες για την εξάρτησή του από δυτικούς κατασκευαστές μικροτσιπ όπως οι Intel, AMD και Nvidia.
H NPO VS θεωρείται κεντρικής σημασίας για τον εξοπλισμό των ρωσικών δυνάμεων. Οι ειδικοί είναι ανήσυχοι για αυτή την εξάρτηση. Τα ρωσικά τσιπ των εμπορικών σημάτων Elbrus και Baikal δεν αποτελούν εναλλακτική λύση, σύμφωνα με ρωσικό αξιωματούχο στην αμυντική βιομηχανία, ο οποίος ανέφερε ότι «τα ρωσικά τσιπ είναι κατώτερα σε απόδοση και αποδοτικότητα και είναι επίσης σημαντικά πιο ακριβά».
Λόγω των κυρώσεων από τις ΗΠΑ και την ΕΕ, η Ρωσία δεν μπορεί να αγοράσει ημιαγωγούς απευθείας, αλλά προμηθεύεται τα τσιπ έμμεσα ή μέσω Κίνας.
Ο ρόλος της Κίνας
Η ΕΕ θεωρεί μάλιστα την Κίνα κλειδί για την παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Σύμφωνα με εμπιστευτική αναφορά του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών, περίπου το 80% των παρακάμψεων των κυρώσεων οφείλονται σε κινήσεις των Κινέζων. Η Κίνα αρνείται τις κατηγορίες περί παράκαμψης των κυρώσεων, χαρακτηρίζοντάς τες «αβάσιμες».
Ο Ο’ Σάλιβαν τόνισε ότι ενώ οι κυρώσεις προκαλούν πίεση στη ρωσική οικονομία, οι προκλήσεις στην εφαρμογή τους παραμένουν σημαντικές.
Εκτός από την Κίνα, το Καζακστάν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Τουρκία έχουν αναφερθεί ως καίρια κράτη που βοηθούν τη Ρωσία να παρακάμψει τις κυρώσεις.
Η ΕΕ εκφράζει επίσης ανησυχίες για τον ρόλο των ευρωπαϊκών εταιρειών που συμμετέχουν στην παράκαμψη των κυρώσεων, κάτι που υπονομεύει τη διαπραγματευτική της θέση με τρίτες χώρες όπου συζητούνται επιπλέον περιοριστικά μέτρα.
