Η γνωστή ρήση του Χάρι Τρούμαν, «Ύφεση είναι όταν χάνει τη δουλειά του ο γείτονάς σου. Κατάθλιψη είναι όταν τη χάνεις εσύ», αναδεικνύει μια σκληρή αλήθεια που ξεπερνά τα οικονομικά: οι κοινωνίες και οι πολιτικές ηγεσίες κατανοούν τη σοβαρότητα ενός προβλήματος μόλις αυτό τις πλήξει άμεσα. Μέχρι τότε, η αποστασιοποίηση λειτουργεί ως ασπίδα αδιαφορίας.
Συχνά αναγνωρίζουμε τη σοβαρότητα ενός κινδύνου μόνο όταν αυτός διεισδύει στο προστατευτικό μας περίβλημα. Όσο κάτι παραμένει «μακριά», φαίνεται αφηρημένο, διαχειρίσιμο, σχεδόν ασήμαντο.
Η στάση της Ευρώπης απέναντι στις αναζωπυρώσεις της έντασης μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν είναι χαρακτηριστική. Δύο πυρηνικές δυνάμεις με ιστορικό συγκρούσεων και ενεργό μέτωπο στο Κασμίρ εισέρχονται και πάλι σε επικίνδυνες τροχιές. Παρ’ όλα αυτά, η Δύση παραμένει αδιάφορη, όπως αν επρόκειτο για έναν τοπικό καβγά χωρίς διεθνείς συνέπειες. Η κατάσταση φαίνεται «μακρινή», δεν μας αγγίζει, δεν μας απειλεί. Μέχρι να μας απειλήσει.
Αυτό το μοτίβο το είδαμε αρχικά στη Συρία. Κατά την έναρξη του εμφυλίου, η Ευρώπη απλώς παρακολουθούσε. Όταν οι πρόσφυγες άρχισαν να φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου και οι καταυλισμοί εμφανίστηκαν στις πόλεις, ξαφνικά η «κρίση» έγινε «δική μας». Αντίστοιχες αντιδράσεις παρατηρήσαμε στο Σαχέλ, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στην ενεργειακή κρίση, όπου συνειδητοποιήσαμε τις εξαρτήσεις μας αφού είχε περάσει ο καιρός. Το ίδιο συνέβη και με υγειονομικές κρίσεις, με θανατηφόρους ιούς όπως ο Έμπολα, που θεωρούνταν «μακρινές τραγωδίες» μέχρι να φοβηθούμε για την εξάπλωσή τους.
Η πρόληψη εκλαμβάνεται ως πολυτέλεια. Προτιμούμε την αποκατάσταση παρά την προφύλαξη. Οι παρεμβάσεις έρχονται μόνο όταν το κόστος της αδράνειας γίνεται αφόρητο. Ιδιαιτέρως η Ευρώπη διακρίνεται από μια στρατηγική αδράνειας: αντιδρά μόλις κάποιο γεγονός απειλήσει άμεσα την ευημερία της, αγνοώντας κρίσεις αρχών ή μακροχρόνιων συμφερόντων.
Ένα δάσκαλο που προκύπτει από τις αλλεπάλληλες κρίσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών είναι ότι δεν αρκεί να περιμένουμε τη φωτιά να πλησιάσει για να αναγνωρίσουμε τον κίνδυνο. Διότι όταν καίγεται το σπίτι του γείτονά μας, είναι ήδη πολύ αργά.
