Δύο καθοριστικές στιγμές που θεωρήθηκαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου δημιούργησαν αυταπάτες, στρατηγικά κενά και μια νέα εποχή για τη Ρωσία. Και οι δύο αυτές στιγμές συνέβησαν στις 12 Ιουνίου.
Βερολίνο, 12 Ιουνίου 1987:
Στην καρδιά της Ευρώπης, μπροστά από την Πύλη του Βρανδεμβούργου, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν απευθύνεται στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ:
«Κύριε Γκορμπατσόφ, γκρεμίστε αυτό το τείχος!». Η Δύση πανηγυρίζει. Δύο χρόνια αργότερα, το Τείχος του Βερολίνου όντως πέφτει, η Γερμανία επανενώνεται, και η Σοβιετική Ένωση αρχίζει να διαλύεται. Ο Ψυχρός Πόλεμος μοιάζει να πλησιάζει στο τέλος του.
Μόσχα, 12 Ιουνίου 1990: Η διακήρυξη της εθνικής κυριαρχίας
Τρία χρόνια αργότερα, στο Ανώτατο Σοβιέτ της Μόσχας, η Ρωσική Ομοσπονδία ανακοινώνει την κρατική της κυριαρχία. Η 12η Ιουνίου καθιερώθηκε ως εθνική γιορτή της νέας Ρωσίας.
Ο Μπόρις Γέλτσιν υποσχέθηκε δημοκρατία και οικονομική απελευθέρωση. Οι πλατείες γέμισαν με πολίτες που πίστευαν ότι μια νέα εποχή άρχιζε.
Δύο 12ες Ιουνίου, τρία χρόνια μεταξύ τους. Φαινομενικά, βήματα προς μια κοινή κατεύθυνση: περισσότερη ελευθερία, λιγότερη ένταση, σταθερότητα. Όμως, η Ιστορία είχε διαφορετικά σχέδια.
Η δεκαετία του ’90: υποσχέσεις και καταστροφές
Η «νέα Ρωσία» της δεκαετίας του ’90 δεν εκπλήρωσε τις προσδοκίες. Οικονομική κατάρρευση, αύξηση της φτώχειας και του εγκλήματος, αποδιάρθρωση κρατικών δομών. Οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόζονται βίαια με τη στήριξη δυτικών συμβούλων, αλλά χωρίς κοινωνική προστασία.
Εν τω μεταξύ, το ΝΑΤΟ συνεχίζει την επέκτασή του. Από το 1999 και μετά, πολλές χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ εισχωρούν στη Συμμαχία.
Η Μόσχα το ερμηνεύει ως περικύκλωση και ασφυξία. Οι υποσχέσεις ότι «δεν θα προχωρήσετε ανατολικότερα» από δυτικούς αξιωματούχους το 1990 φαίνεται να έχουν ξεχαστεί.
Η επιστροφή της Ρωσίας: ενέργεια, σιτηρά, ισχύς
Το 2000, ο Βλαντίμιρ Πούτιν αναλαμβάνει την εξουσία και σταματά τη ρωσική αδυναμία. Σε δύο δεκαετίες, η Ρωσία γίνεται στρατηγική ενεργειακή δύναμη, κορυφαία εξαγωγέας σιτηρών και επανέρχεται ως σημαντικός παίκτης στη Μέση Ανατολή, τον Καύκασο και την Αφρική.
Πολιτικά, η Ρωσία απομακρύνεται από τη Δύση. Δεν «απέτυχε»· αντελήφθη διαφορετική στρατηγική. Δεν είναι «δεύτερη Αμερική» – είναι ένα κράτος που λογοδοτεί μόνο στον εαυτό του.
Από την Κριμαία στην Ουκρανία – και στον νέο Ψυχρό Πόλεμο
Η ένταση με τη Δύση κλιμακώνεται: πόλεμος στη Γεωργία το 2008, προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, εισβολή στην Ουκρανία το 2022. Η Ευρώπη υποφέρει από ανασφάλεια, ενεργειακή κρίση και φόβο γενίκευσης.
Τρία χρόνια αργότερα, το 2025, ο πόλεμος συνεχίζεται. Ο κόσμος δεν έχει ξαναβρεθεί τόσο κοντά σε έναν πυρηνικό κίνδυνο μετά την κρίση της Κούβας.
Με την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, δημιουργούνται ελπίδες για μια γρήγορη λύση του πολέμου. Οι δύο πλευρές γνωρίζονται καλά, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει επιτευχθεί εκεχειρία ή ουσιαστική συμφωνία. Οι συνομιλίες γίνονται, αλλά το χάσμα παραμένει και ο κόσμος περιμένει. Και ελπίζει.
Η Ιστορία επιστρέφει – γιατί ποτέ δεν έφυγε
Η 12η Ιουνίου κάποτε συμβόλιζε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα θυμίζει πώς οι ελπίδες γίνονται ψευδαισθήσεις όταν η γεωπολιτική λογική του μηδενικού αθροίσματος επιστρέφει. Η Ρωσία δεν ηττήθηκε – άλλαξε απλώς στρατηγική. Και ο κόσμος που γεννήθηκε μετά το 1989 είναι, τελικά, πολύ πιο ευάλωτος απ’ ό,τι νομίζαμε.
Η Ιστορία, λένε, επαναλαμβάνεται. Όχι σαν φάρσα, αλλά σαν δύναμη που δεν συγχωρεί τα στρατηγικά κενά.
