Η κατάσταση στη Μέση Ανατολή αναδιαμορφώνεται από τις εκτεταμένες ισραηλινές επιθέσεις σε ιρανικούς στόχους, τις αντιδράσεις της Τεχεράνης, τις εσωτερικές προκλήσεις στην Ισλαμική Δημοκρατία και τις αλλαγές στην αμερικανική πολιτική υπό τον Ντόναλντ Τραμπ.
Το ερώτημα που επανέρχεται είναι αν βρισκόμαστε κοντά σε έναν γενικευμένο πόλεμο ή ίσως σε μια διαδικασία ανατροπής του καθεστώτος στην Τεχεράνη.
Το Ισραήλ έχει δηλώσει ανοικτά ότι αυτός είναι ο στόχος του. Η επισήμανση από τον Μπενιαμίν Νετανιάχου ότι η μάχη είναι κατά της ιρανικής ηγεσίας και όχι κατά του ιρανικού λαού, και η προτροπή του προς τους Ιρανούς πολίτες ότι «τώρα είναι η ευκαιρία σας», υποδηλώνουν αυτή την επιδίωξη.
Οι ΗΠΑ φαίνεται επίσης να επιθυμούν να προχωρήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Όσο ο Αλι Χαμενεϊ παραμένει στην εξουσία, οι πιθανότητες για διπλωματική λύση δείχνουν περιορισμένες.
Στρατηγική κατάρρευσης του καθεστώτος
Η επιχείρηση Rising Lion που «χτύπησε» πολλές ιρανικές στρατιωτικές και πυρηνικές εγκαταστάσεις είναι πρωτοφανής. Ο στόχος του Ισραήλ είναι όχι μόνο να σταματήσει την ιρανική πυρηνική ανάπτυξη, αλλά και να αποδυναμώσει την ηγεσία των Φρουρών της Επανάστασης.
Η ικανότητα του Ισραήλ να <<διεισδύει>> στο ιρανικό έδαφος είναι προφανής.
Πολλοί αναλυτές αντιλαμβάνονται ότι αυτή η κλιμάκωση δεν περιορίζεται μόνο στην αναστολή του πυρηνικού προγράμματος, αλλά έχει ως στόχο τη δημιουργία εσωτερικών αποσταθεροποιητικών συνθηκών.
Όπως επισημαίνει ο Τζόναθαν Πανίκοφ από το Atlantic Council, η επέκταση των ισραηλινών επιθέσεων σε κυβερνητικές δομές υποδηλώνει ότι το Ισραήλ στοχεύει σε κάτι παραπάνω από έναν τακτικό στόχο: επιδιώκει ένα στρατηγικό σοκ που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσωτερική κατάρρευση.
Η αμερικανική στρατηγική
Ο Ντόναλντ Τραμπ, στην δεύτερη θητεία του, επανενεργοποίησε τη στρατηγική της «μέγιστης πίεσης». Οι διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα δεν απέφεραν καρπούς, ενώ εξετάζεται ακόμη και η πιθανότητα στρατιωτικής επέμβασης για την καταστροφή υπόγειων πυρηνικών εγκαταστάσεων.
Η κυβέρνηση του Τραμπ θεωρεί την Τεχεράνη αποδυναμωμένη λόγω της οικονομικής κρίσης και του δημογραφικού ρήγματος που διευρύνεται. Οι νέες γενιές απαιτούν την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος.
Πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο ότι μια συντονισμένη εξωτερική πίεση (π.χ. στρατιωτική επίθεση από το Ισραήλ) μπορεί να προκαλέσει εσωτερική αναταραχή — ένα σενάριο «ελεγχόμενης κατάρρευσης».
Αλλαγές στην ιρανική κοινωνία
Οι αναταραχές μετά τη δολοφονία της Μάχσα Αμινί το 2022 σηματοδοτούν μια νέα εποχή στην εσωτερική ιστορία του Ιράν. Διάφορες κοινωνικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των νέων, εκφράζουν πλέον την αποδοκιμασία τους προς το καθεστώς.
Η Generation Z—τα παιδιά της δεκαετίας του 2000 — αμφισβητεί ανοιχτά τη θρησκευτική εξουσία, απαιτεί ελευθερίες, απεριόριστη πρόσβαση στο διαδίκτυο και ενεργή συμμετοχή στην πολιτική.
Η κοινωνία υποδηλώνει μια στροφή: οι νέοι δεν βλέπουν το Ισραήλ ως εχθρό και αναζητούν την προσέγγιση με τη Δύση, θεωρώντας την οικονομική ανάπτυξη ως αποτέλεσμα αυτής της εξομάλυνσης.
Οι διαδηλώσεις και η πτώση της συμμετοχής στις εκλογές (μόλις 40% το 2024) φανερώνουν μια κοινωνία που αποσύρει τη συναίνεσή της.
Περισσότεροι Ιρανοί, ακόμη και αυτοί που προέρχονται από τον σκληρό πυρήνα του καθεστώτος, αναρωτιούνται τι θα γίνει με τον 85χρονο Αγιατολάχ Χαμενεΐ. Η διαδοχή του αποτελεί πιθανή πηγή ρήγματος στο σύστημα εξουσίας.
Ποιες θα είναι οι επόμενες εξελίξεις;
Η ανατροπή του καθεστώτος κρύβει υποσχέσεις, αλλά εγκυμονεί και κινδύνους. Οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η κατάρρευση της θεοκρατίας δεν διασφαλίζει τη δημοκρατία.
Αν το θεοκρατικό καθεστώς καταρρεύσει, το πιθανότερο σενάριο είναι φρουριακή domination των Φρουρών της Επανάστασης, που είναι το πιο σκληρό κομμάτι του καθεστώτος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυταρχικό καθεστώς που θα επιδιώξει να επανακαταλάβει τον έλεγχο με βία.
Η Ουάσιγκτον είναι διχασμένη. Κάποιοι στρατηγιστές πιστεύουν ότι στοχευμένα μέτρα — συνδυασμός στρατιωτικής πίεσης, οικονομικών κυρώσεων και στήριξης της εσωτερικής αντιπολίτευσης — μπορούν να επιταχύνουν την κατάρρευση.
Ωστόσο, υπάρχουν φόβοι ότι μια άτακτη μετάβαση μπορεί να οδηγήσει σε βία ή σε έναν «Φρουροκρατούμενο» κρατικό μηχανισμό, χωρίς καμία εξασφάλιση για εκδημοκρατισμό και με υψηλό κίνδυνο γενικευμένου πολέμου στην περιοχή.
Διαφορετικό από το Ιράκ και τη Λιβύη
Το Ιράν διαφέρει από το Ιράκ και τη Λιβύη. Η γεωπολιτική του θέση, η στρατιωτική του δύναμη και οι ιδεολογικές του σχέσεις κάνουν κάθε εξωτερική επέμβαση πολύπλοκη.
Επιπλέον, μια αποσταθεροποιημένη Τεχεράνη ίσως εντείνει το πυρηνικό της πρόγραμμα για λόγους επιβίωσης.
Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι πιο απομονωμένη και αδύναμη από ποτέ, ενώ οι ισραηλινές επιθέσεις, η οικονομική κρίση και η λαϊκή οργή οδηγούν σε ένα επικίνδυνο σταυροδρόμι. Το καθεστώς μπορεί να αντέξει λίγο ακόμα, αλλά η ιστορία μπορεί να αλλάξει ξαφνικά. Η ανατροπή ίσως είναι όχι μόνο στόχος των αντιπάλων του καθεστώτος, αλλά το φυσικό αποτέλεσμα της εσωτερικής του φθοράς.
