Στην Κρήτη, γνωστή για τα Μινωικά της ανάκτορα και τους μύθους του Μινώταυρου, μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων έχει ανακαλύψει κάτι εξαιρετικά εντυπωσιακό: οι αρχαίοι Κρήτες συμμετείχαν σε συμβολικές διαδικασίες “θανάτωσης” των νεκρών τους.
Αυτή η πρακτική δεν περιλάμβανε βίαιες πράξεις, αλλά ήταν το αποτέλεσμα ενός προσεκτικά σχεδιασμένου τελετουργικού που σφράγιζε το τέλος της ζωής τους. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Antiquity, προκύπτει ότι οι κάτοικοι της πόλης Σίσι, πριν από 3.800 χρόνια, πραγματοποίησαν μεγάλες τελετές όπου κατεδάφισαν τους συλλογικούς τάφους τους, διοργάνωσαν εορτασμούς, και εν τέλει τους έκλεισαν για πάντα.
Ταφή και Πολιτισμός στην Εποχή του Χαλκού
Κατά την Εποχή του Χαλκού (3.000-1.600 π.Χ.), οι Κρήτες κομμάτιαζαν τους νεκρούς τους σε ομαδικούς τάφους, σε μεγάλες ορθογώνιες ή κυκλικές κατασκευές που φιλοξενούσαν γενιές οικογενειών. Αυτοί οι χώροι δεν ήταν μόνο αποθήκες λειψάνων, αλλά και κέντρα κοινωνικής συνάθροισης και τελετουργικών δραστηριοτήτων.
Ωστόσο, γύρω στο 1.900 π.Χ., οι ταφικές πρακτικές άρχισαν να αλλάζουν.
Οι κάτοικοι άρχισαν να απομακρύνονται από τις παραδοσιακές αυτές πρακτικές, υιοθετώντας πιο διακριτικές μορφές ταφής που ήταν λιγότερο εύκολα αναγνωρίσιμες για τους αρχαιολόγους. Μέχρι σήμερα, θεωρούταν ότι αυτή η αλλαγή ήταν σταδιακή και ειρηνική.
Όμως, το νεκροταφείο στο Σίσι, όπου η Βελγική Σχολή Αθηνών διεξάγει ανασκαφές από το 2007, προσφέρει μια διαφορετική αφήγηση. Εδώ, οι τάφοι δεν εγκαταλείφθηκαν σιωπηλά, αλλά “σκοτώθηκαν” με τη μορφή τελετουργίας.
Η Τελευταία Γιορτή στο Νεκροταφείο
Στην περιοχή που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν “Ζώνη 9”, βρέθηκαν ίχνη μιας ιδιαίτερης τελετής. Πρώτον, οι κάτοικοι του Σίσι έθαψαν τους τελευταίους τους νεκρούς σε μικρούς λάκκους και κεραμικά δοχεία.
Στη συνέχεια, αποσυναρμολόγησαν επιμελώς τους τοίχους των τάφων, έσπασαν κάποια λείψανα για να “εξισωθούν” με το έδαφος και οργάνωσαν μια μεγάλη γιορτή. Τα ευρήματα είναι σαφή: εντοπίστηκε μια στρώση εδάφους που περιλάμβανε χιλιάδες κομμάτια κεραμικών, υπολείμματα κυπέλλων και πιάτων μαγειρικής, όλα χρονολογημένα στην ίδια περίοδο (περίπου 1.700 π.Χ.).
Αυτά τα ευρήματα δεν θεωρούνται απορρίμματα, αλλά ξεκάθαρα στοιχεία μιας κοινότητας που γιορτάζει, μια συμβολική πράξη που σηματοδοτούσε το τέλος μιας εποχής.
Στο τέλος της τελετής, οι συμμετέχοντες κάλυψαν την περιοχή με χώμα και πέτρες, σφραγίζοντας την για πάντα. Αξιοσημείωτο είναι ότι, αιώνες αργότερα, όταν οι κάτοικοι επανήλθαν για να θάψουν τους νεκρούς τους στο συγκεκριμένο σημείο, σεβάστηκαν τον χώρο, σαν να ήταν “απαγορευμένο” να διαταραχθεί.
Γιατί κατέστρεφαν τους τάφους;
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι αυτή η τελετουργία δεν ήταν τυχαία, αλλά αντανάκλαση των σημαντικών κοινωνικών αλλαγών της εποχής. Την ίδια περίοδο, άρχισαν να υψώνονται τα πρώτα ανάκτορα, όπως αυτό της Κνωσού, και οι κοινότητες άρχισαν να οργανώνονται πιο συγκεντρωτικά.
Οι συλλογικοί τάφοι, συνδεδεμένοι με οικογένειες ή φατρίες, έχασαν τη σημασία τους, καθώς νέοι τελετουργικοί χώροι, όπως ιερά στα βουνά ή σπήλαια, κέρδισαν έδαφος.
Με την αποδόμηση των τάφων τους, οι κάτοικοι του Σίσι, δεν τους εγκατέλειπαν αλλά τους ενσωμάτωναν στη συλλογική τους μνήμη, όπως σημειώνουν οι αρχαιολόγοι. Ήταν ο τρόπος τους να δηλώσουν ότι “αυτή η ταφή δεν μας αντιπροσωπεύει πλέον, αλλά δεν θα την ξεχάσουμε”.
Το νεκροταφείο στο Σίσι δεν είναι το μοναδικό με παρόμοια τελετουργικά. Στη νότια Κρήτη, στην Μονή Οδηγήτρια, απομακρύνθηκαν λείψανα από έναν κυκλικό τύμβο, τα οποία θάφτηκαν σε λάκκο μαζί με εκατοντάδες σπασμένα κύπελα. Στον λόφο Κεφαλά Πετρά, ορισμένοι τάφοι είχαν καλυφθεί με πέτρες, υποδεικνύοντας μια ενέργεια που περιγράφεται από τους αρχαιολόγους ως “συμβολικό σκότωμα”.
Ωστόσο, δεν έκλεισαν όλοι οι μινωικοί τάφοι με αυτόν τον τρόπο. Πολλοί παρέμειναν ανενεργοί, ενώ μόνο κάποιοι επισκέπτονταν για μη ταφικές τελετές, υποδεικνύοντας ότι κάθε κοινότητα λάμβανε ξεχωριστές αποφάσεις σχετικά με αυτές τις κοινωνικές μεταβολές.
Η ξεχωριστή σημασία της ανακάλυψης στο Σίσι έγκειται στο επίπεδο λεπτομέρειας που καταγράφηκε. Αυτές οι σύγχρονες τεχνικές, όπως η ανάλυση οστών και η στρωματογραφία, έχουν επιτρέψει στους αρχαιολόγους να ανασυνθέσουν την απολύτως ακριβή χρονολογική σειρά γεγονότων: από τις τελευταίες ταφές μέχρι τη γιορτή και την οριστική σφράγιση. Στο παρελθόν, πολλές μινωικές ανασκαφές έγιναν βιαστικά και με περιορισμένα στοιχεία, αναγνωρίζουν οι ερευνητές.
Εκ των υστέρων, αποκαλύπτεται ότι οι τελετές αποχαιρετισμού που μοιράστηκαν ήταν πιο διαδεδομένες από ότι θα φαντάζαμε. Μόνο μέσω προσεκτικών ανασκαφών μπορούμε να τις κατανοήσουμε πλήρως.
Η μελέτη υποστηρίζει την αντίληψη ότι οι άνθρωποι του Μινωικού πολιτισμού δεν ήταν μονόπλευροι, αλλά αποτελείτο από ένα ποικιλόμορφο μωσαϊκό κοινοτήτων με διάφορες παραδόσεις. Ενώ κάποιοι μπορεί να αντέχουν στις αλλαγές και να διατηρούν τις παλιές τους πρακτικές, άλλοι, όπως αυτοί στο Σίσι, τις αποχαιρετούσαν με τελετουργικό τρόπο.
Αυτές οι τελετές δεν απευθύνονταν μόνο στους νεκρούς, αλλά και στους ζωντανούς, καταλήγουν οι αρχαιολόγοι. Υπήρξαν ένα μέσο κοινωνικής σύνδεσης στην αβεβαιότητα και μια δήλωση ότι “Τώρα, αυτός είναι ο νέος μας εαυτός“.
