Η κατανάλωση κρασιού στην αρχαία Τροία δεν περιοριζόταν μόνο στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, όπως είχε θεωρηθεί μέχρι τώρα από τους επιστήμονες. Νέα έρευνα από το πανεπιστήμιο του Τύπινγκεν αποκαλύπτει ότι το κρασί απολάμβανε και ο απλός λαός, ανεξάρτητα από τις γιορτές και τα θρησκευτικά τελετουργικά των ελίτ.
Το κύπελλο που αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Γερμανός αρχαιολόγος Heinrich Schliemann (1822-1890) πραγματοποίησε ανασκαφές στην αρχαία Τροία, φιλοδοξώντας να βρει την κατοικία του Πριάμου, του βασιλιά της πόλης που πολιορκήθηκε από τον ελληνικό στρατό υπό τον Αγαμέμνονα, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα του Ομήρου.
Μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες του Schliemann, πέρα από την ανακάλυψη της Τροίας, ήταν η εύρεση του «θησαυρού του Πριάμου». Ο θησαυρός αυτός περιλάμβανε πολλά χρυσά και ασημένια αντικείμενα.
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του, ο Schliemann εντυπωσιάστηκε από ένα πιο ταπεινό αντικείμενο που αναφέρεται στην Ιλιάδα: το «δέπας αμφικύπελλον», δηλαδή το κύπελλο με δύο λαβές. Εντόπισε πολλά κυλινδρικά κύπελλα με δύο λαβές, τα οποία θεωρείται ότι είναι τα ίδια με αυτά που αναφέρει ο Όμηρος.
Ο Schliemann υποστήριζε ότι τα αγγεία αυτά είχαν χρησιμοποιηθεί είτε για τελετουργικές προσφορές κρασιού στους θεούς, είτε από τη βασιλική ελίτ για την κατανάλωση κρασιού.
Οι χαρακτηριστικές διπλές λαβές διευκόλυναν την επικοινωνία μεταξύ των συνδαιτημόνων, επιτρέποντας να περνάνε το κύπελλο ο ένας στον άλλο εύκολα, όπως υποστήριξε ο Schliemann.
Παρόλο που υπήρξαν αντιρρήσεις σχετικά με ορισμένες από τις ερμηνείες του, οι υποθέσεις του Schliemann για το έθιμο οινοποσίας της ελίτ στην πρώιμη Εποχή του Χαλκού έχουν καταστεί ένα ανθεκτικό θέμα συζήτησης.
Εκτενείς αρχαιολογικές ανασκαφές στην Τροία έχουν διενεργηθεί από το πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν μεταξύ 1987 και 2012, με τους ερευνητές να αναλύουν τα ευρήματα, εστιάζοντας στη μεγάλη ποικιλία τεχνημάτων που έχουν αποκαλυφθεί.
Οι σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις, όπως η ανάλυση οργανικών υπολειμμάτων στα αγγεία, έχουν αποδειχθεί πολύτιμες για την κατανόηση του τι ετοίμαζαν οι κάτοικοι της Τροίας στις μαγειρικές τους δραστηριότητες και τι κατανάλωναν.
Εξερεύνηση της κουλτούρας του κρασιού στην Τροία
Ανασκαφές που έχουν γίνει τα τελευταία 150 χρόνια δείχνουν ότι το κύπελλο με δύο λαβές ήταν διαδεδομένο από τη Δύση, την Ελλάδα, μέχρι την Ανατολή και τη Μεσοποταμία.
Τα αγγεία αυτά, που χρονολογούνται μεταξύ 2.500 και 2.000 π.Χ., πιθανότατα εμπνεύστηκαν από χαμένα μεταλλικά αντίγραφα, εκτός από ένα αργυρό δείγμα που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.
Κατασκευάζονταν στην κεραμική τροχό, μια καινοτομία της εποχής που είχε εισαχθεί από την Εγγύς Ανατολή.
Πολλά από τα κύπελλα με τις δύο λαβές βρέθηκαν όχι μόνο σε οικισμούς, αλλά και σε τύμβους, γεγονός που υποδηλώνει την σημασία τους στην λατρεία και τα τελετουργικά. Γραπτές πηγές υποδεικνύουν ότι το κρασί θεωρούνταν πολύτιμο εκείνη την εποχή, αν και οι πηγές αυτές προέρχονται κυρίως από μακρινές περιοχές.
Επομένως, υπήρξε η υπόθεση ότι μόνο η κοινωνική ελίτ, μέσω του ελέγχου των εμπορικών οδών, είχε πρόσβαση στα συγκεκριμένα αγγεία.
Αυτό μπορεί να ίσχυε για οικισμούς στην ηπειρωτική και ανατολική Ανατολία, αλλά η Τροία και άλλες περιοχές του Αιγαίου και της δυτικής Μικράς Ασίας ήταν ευνοϊκές για την παραγωγή κρασιού, γεγονός που καθιστά το κρασί πιο προσβάσιμο.
Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι τα κύπελλα με τις δύο λαβές έχουν βρεθεί τόσο στην οχυρωμένη ακρόπολη της Τροίας όσο και σε εξωτερικούς χώρους. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη σημασία του κρασιού στην καθημερινή ζωή των γεωργών, τεχνιτών και άλλων πολιτών. Κατανάλωναν το κρασί μόνο σε ειδικές περιστάσεις ή και στην καθημερινότητά τους;
Ευρήματα από τις αναλύσεις των κύπελλων
Για να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα, οι επιστήμονες έπρεπε πρώτα να αποδείξουν ότι τα κύπελλα χρησιμοποιούνταν για την κατανάλωση κρασιού. Η απλή εμφάνιση των αγγείων δεν αρκεί ως απόδειξη.
Ο Δρ. Maxime Rageot ανέλυσε δύο θραύσματα από τις συλλογές του Ινστιτούτου Κλασικής Αρχαιολογίας στο Τύμπινγκεν, εξετάζοντας τα οργανικά τους υπολείμματα.
Από το εσωτερικό του αγγείου ελήφθησαν δύο γραμμάρια δείγματος κεραμικού υλικού, το οποίο διαλύθηκε για να αναλυθεί σχετικά με τις ενώσεις λιπιδίων και ρητίνης.
Μετά από χημική επεξεργασία, τα υπολείμματα θερμάνθηκαν στην μέγιστη θερμοκρασία των 380 βαθμών Κελσίου και αναλύθηκαν. Διαπιστώθηκαν αρκετά αλδαρικά οξέα σε και τα δύο δείγματα, όπως ηλεκτρικό οξύ, φουμαρικό οξύ, πυροσταφυλικό οξύ, μηλικό οξύ και τρυγικά οξέα σε σημαντικές ποσότητες.
Τα τρυγικά οξέα είναι δείκτης της ύπαρξης σταφυλιών, καθώς τέτοιες συγκεντρώσεις δεν ανευρίσκονται σε άλλα φρούτα της Μεσογείου.
Ο προσδιορισμός του ηλεκτρικού οξέος και του πυροσταφυλικού οξέος, τα οποία σχετίζονται με τις διαδικασίες ζύμωσης, υποδεικνύει την ύπαρξη κρασιού ή ξυδιού από ώριμα σταφύλια.
Έτσι, φαίνεται ότι ο Schliemann είχε δίκιο. Το δέπας αμφικύπελλον χρησιμοποιήθηκε για την κατανάλωση κρασιού. Ωστόσο, παραμένει ασαφές εάν η κατανάλωση κρασιού σχετιζόταν με θρησκευτικές πρακτικές, τελετουργικά ή δημόσιες εκδηλώσεις, ή αν ήταν μέρος της καθημερινότητας.
Μη αποκλειστικό προνόμιο των ισχυρών
Ως προς το ποιοι καταναλώναν το κρασί, οι αναλύσεις απαιτούν αναθεώρηση της παραδοσιακής αντίληψης στην αρχαιολογία. Φαίνεται ότι το κρασί δεν το απολάμβαναν μόνο οι ελίτ, αλλά και οι κοινές μάζες.
Για να επαληθεύσουν αυτή τη νέα υπόθεση, οι επιστήμονες ανέλαβαν δειγματοληψίες από δύο απλά κύπελλα της Εποχής του Χαλκού, τα οποία έχουν βρεθεί κατά εκατοντάδες στην Τροία. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: Και στα δύο δείγματα εντοπίστηκαν τα ίδια οργανικά υπολείμματα.
Στην αρχαιολογία, τα φαινομενικά ασήμαντα ευρήματα συχνά οδηγούν σε σημαντικά συμπεράσματα όταν εξετάζονται με ευρύτερη προοπτική.
Με βάση τα οργανικά υπολείμματα, ο ρόλος του κρασιού στην Τροία κατά το δεύτερο μισό της τρίτης χιλιετίας π.Χ. πρέπει να επανεξεταστεί ριζικά.
Στην Τροία, το κρασί δεν ήταν αποκλειστικό προνόμιο πλούσιων και ισχυρών. Το δέπας αμφικύπελλον δεν χρησίμευε ως σύμβολο εξουσίας των ελίτ, αλλά αποτελούσε ένα κοινό αγγείο. Υπήρχαν πολλοί τύποι αγγείων για καθημερινή χρήση και δεν υπήρχε κάποιος ιδιαίτερος τύπος για ξεχωριστές περιστάσεις.
Το αν και πώς θα μπορούσε να αλλάξει η αντίληψη σχετικά με την πρώιμη Εποχή του Χαλκού στην περιοχή του Αιγαίου και στην Ανατολία θα εξαρτηθεί από τις βιομοριακές αναλύσεις. Όπως συχνά συμβαίνει, δεν θα μας εκπλήξει αν η Τροία αποδειχθεί η εξαίρεση που επικυρώνει τον κανόνα.
